คำสอนอีสาน
อินทิยานสอนลูก
(คัด จากหนังสือ อินทิยานสอนลูก นภรพร พิมพ์วรเมธากุล ; ปริวรรตคัดลอก)
1.ความนำ (บั้นอ่าวโอ้)
บัดนี่ เฮียมจัก ปาดถะหนาตั้ง แปงสานให้เป็นฮ่าง กะบวนเนอ
พอแต่ ปักง่ามไว่ แปงท่างใส่ฮาง อุ่นเฮย โอนอสาวเฮย ขนบ่ทันปกหน่า อย่าได่แหมหุนแล่น
ปีกบ่ทันหุ้มก้น อย่าท่าแต่สิขัน เขาไป่โซมเพียงด้าม อย่าแสวหัวแกว่ง
หางไป่ลากน่อย อย่าป้องแม่เซิง นั่นนอ
(บั้นอ่าวโอ้หรือความนำ)...ตอนนี้ปำปรารภของผู้แต่งสรุปแล้วสอนว่า “อย่าเป็นคนชิงสุกก่อนห่าม”
โดยนำธรรมชาติของสัตว์ต่างๆมาเปรียบเทียบ เช่น “ลูกม้าถ้าขนยังไม่ยามปกหน้าอย่าเอาไปฝึกขี่” (ขนบ่ทันปกหน่า อย่าได่แหม (แหม)หุนแล่น)
“ลูกไก่อายุยังน้อยอย่าขันท้าตัวที่มีอายุมากกว่า (ปีกบ่ทันหุ้มก้น อย่าท่าแต่ตีขัน)
“ควายที่เขายังไม่ยาวโค้ง ก็อย่าแกว่งหัวขวิด” (เขาไป่(ไม่)โซงเพียงด่าม อย่าแส่วหัวแกว่ง)
“วัวที่ยังไม่หนุ่มเต็มแต่อย่าไปมีเพศสัมพันธ์กับวัวตัวเมีย” (หางไป่ลากกีบน้อยอย่าป้องแม่เซิง)
2.สอนให้เคารพบูชาพ่อแม่
บัดนี่ พ่อจักสอนนาดน่อย นันทาให้เจ้าจื่อ เอาเนอ ให้เจ้าจำคำสอน จื่อเอาเมือหน้า
พ่อหากจุดติแล่ว ตายไปลดชั่ว สีแจ่มเจ้า เอาแข่วขอดแหวน พ่อเนอ
อันนึง คำปากพ่อแม่นี่ หนักเกิ่งทอละนี ไผผู้ยำแยงนบ หากจักเฮืองเมือหน่า
อันนึง เฮือไหลแล้ว ขอนยังดอมท่า ไฟหากไหม่ป่าไม้ ดอนเนื้อหากสิยัง
อันนึง สับพะยูเจ้า นีละพานลดชั่ว ปางนั่น ยังแต่ลูกสีดแก้ว อานนเจ้าสืบมา พ่อแล่ว
อันนึง คนยอย่อง ปาเกียนทังโลก ยังเล่ามีบาดตั้ง คองไว้สืบมา พ่อหากจุดติแล่ว มอละนาลดชั่วไปนั่น
ตอนนี้สอนให้รู้ว่า “ลูกที่ดีต้องเคารพบูชาและเชื่อฟังคำสั่งสอนของพ่อแม่” ดังคำกลอนที่ว่า “สีแจ่มเจ้าเอาแข่วขอดแหวน” (ให้เอาฟันของพ่อไปทำหัวแหวน เพื่อบูชาเป็นของขลัง)
“คำปากพ่อแม่นี่หนักเกิ่งทอละนี” (คำสอนของพ่อแม่นี้หนักยิ่งกว่าแผ่นดิน)
“ไผผู่ยำแยงนบ หากจักเฮืองเมือหน่า” (ผู้ใดเตารพยำเกรงจะมีชีวิตรุ่งเรือง)
3.สอนเรื่องใจ
บัดนี่ พ่อก้อแยงแก่นแก้ว นางน้อยใหญ่สูง ฟังเยอสมสะอาดน้อย นันทาทิบพะฮูป พ่อเฮย
พ่อจักบอกให้ฮู้ ในเมื่อตาเห็น นี่เนอ ทำคองคน อย่าโงใจส้ม อย่าทำใจเพี้ยง เขาฮอขมขื่น
คำคึดอย่าม่อตื้น เสมอหม้อปากบาน นั่นนอ ใจให่คึดเถิงพื้น เสมอบัวยมยั่ง
ใจให้อ่อนสิงฝ้าย หลายล้อ ยืดยาว ใจขาวเสมอน่ำ คุงคาวังใหญ่ อย่าได้เป็นสิงหม่อ หมองมั่งทั่วคีง พ่อเนอ
ตอนนี้สอนให้รู้ว่า “ทุกอย่างสำเร็จที่ใจ ดังนั้นจงทำใจให้สะอาด คิดให้ลึกและมีใจอ่อนน้อม” ดังคำกลอนว่า
“อย่าทำใจเพี้ยงเขาฮอขมขื่น” (อย่าเป็นคนใจขมขื่นดังบอระเพ็ด)
“ใจให้คึดถึงพื้นเสมอบัวยมยั่ง” (คิดอะไร คิดให้ลึกถึงมูลเหตุแห่งปัญหาเหมือนดั่งสายบัวที่หยั่งจนถึงพื้น)
“ใจขาวเสมอน่ำคุงคาวังใหญ่” (ใจให้บริสุทธิ์ดังน้ำในมหาสมุทรใหญ่)
“อย่าได้เป็นสิงหม่อหมองมั่วทั่วคิง” (อย่าใจดำเหมือนก้นหม้อ)
4.สอนเรื่องการพูดจา
ยามเมือวาจาต้าน พอหูหอมหม่วน ยามจักไขปากเว่า อย่าพ่นเพิ่นหลาย
อันนึงอย่าได้ทำเนียมเพี้ยง หัวเพียงบักเซียงอี่ง มันหาดเส็งแต่ฮ้อง เสียงปากข่า(ฆ่า)โต แท้ดาย
ให่คอยพิจานแจ้ง ทำเนียมนักปาด(นักปราชญ์) หากซาง(ฉลาด)อยู่ซางเว่า ออสะอัอนหม่วนหู
เป็นทีให้เพิ่นย่อง ยอนางมักวาด นั่นนอ บันดิด(บัณฑิต)เจ้า สงวนสู้ชื่นชม พ่อแล่ว
อย่าได้วัวๆฮ้อง เสมอกากินเหยื่อ อย่าได้เป็นดัง นกไส่ฮ้อง เสียงเข้มข่มแข็ง นั่นนอ
พิ่นบ่ยินดีด้วย ดอมนางเสียงปาก คองถ่อยฮ้าย ฝูงนี่อย่าเฮียน พ่อเนอ
อันนึงอย่าได้เทียมผู่ใบ้ เป็ดห่านหัวเขีนว นั่นนอ มันจักไปเสยเสีย เมือลุนอายหน่า
อันว่า คำละหัดนี่ อย่าได่ไขเว่าม่อ (พูดพล่อยๆ) เพิ่นจักไปกล่าวเว่า กางบ้าน เบิกบาน
มันก้ออาลัยถิ่ม เสียใจดอมเพิ่น ลูกแตกออกจากท้อง มันเลี้ยงบ่เป็น
เป็นคนไห่ ทำเนียมนำ(เหมือนฒเสมอ)ไก่ นั่นเนอ หากซางอยู่ ซางป้อง ปองให้ใหย่สูง
ทำคุนส้าง(สร้าง) อย่าเสียใจดอมเพิ่น แม่นสิได้ท่องเสี่ยว ถนอมไว่อย่าลัย
ซาดทีหางงอเถ่า หมาพานเคยคั่ว คันว่าถืกกิ่นเนื้อ คองนั่นบ่วาง.
ซึ่งสาระสำคัญต่อไปนี้
4.1. ให้พูดจาอ่อนหวาน ดังคำกลอนว่า “ยามเมือวาจาต้านพอหูหอมหม่วน”
4.2.อย่าพูดเสียงดังเกินคนทั้งหลาย ดังคำกลอนว่า “ยามจักไขปากเว่า อย่าพ่น(เกิน,มาก) เพิ่นหลาย”
4.3. อย่าพูดเสียงแข็งดังนกหัวขงาน (นกไส่,นกสะหล่) ดังคำกลอนว่า “ อย่าได้เป็นดังนกไส่ฮ้องเสียงเข่มข่มแขง”
5.นิทานเรื่องอ้ายค่างหลอกลิง
เฮาหากเห็นหลายเบื้อง นิทานปางก่อน ยังมีแม่วอกฮุ้ แฮมเฮื้อยอยู่ดง
มีลูกน้อย ยังอ่อนในฮัง มันก้อขนขวยหา ซุ่วันมาเลี้ยง
แต่นั่น ยังมีเชื้อ หางยาวอ้ายค่าง เป็นปอบฮ้าย เขาซ้ำส่งหนี
มันกะเดินดงพ่อ สองเขือแม่ลูก เห็นอ่อนน้อย เลยคุ่มอยากกิน
มันก้อขออยู่เลี่ยง ปะชิดฮ่วมเฮียงฮัก พันทะไมมิด บ่มีมายม้าง
แต่นั่นนางลิงตอบ ขานคำชมชื่น เลยเล่าฮักขอดแม่ง ขานข่อขอบคุณ
เมือนั่นผีปอบฮ้าย อ้ายค่างยินดี มันก้อขนขวยหา ซู่วันมาเลี่ยง
ดูนานแท้ หลานวันคึกอยาก มันก้อติโยกเว่า ลิงนั่นให้ไป
มีหมากไม้ ก้ำฝ่ายภูสูง ก้อขนขวยมา ซู่วันเลิงเลื่อย
นางจงไปเอาท่อน อย่านานมื้ออื่น อันว่าลูกอ่อนน้อย เฮานี่อยากกิน
โอนอกำสุดแท้ บุดตาลูกอ่อน เฮานี่ ยามเมือไห่ฮำฮ้อง เป็นหน่าอิดู แท้แล่ว
แต่นั่นหางยาวฮ้าย ลิงกังผีปอบ มันก็จีกอ่อนน้อย กินแล่วเล่าหนี
ยามเมือนางลิงผ่าย ดงดอยมาฮอด ก้อเห็นอ่อนน้อย ทวง(ทรวง)ม้างแตกตาย.
นิทานค่างหสอกลิง เป็นนิทานสั้นประกอบให้รู้ว่า “อย่าเชื่อคำพูดของคนอื่น จะทำให้ได้รับความเดือดร้อน” โดยนำเอาเรื่องอ้ายค่างหลอกลิง ซึ่งตอนแรกอ้ายค่างเข้ามาตีสนิทพูกคำหวานหว่านล้อม จนลิงแม่ลูกอ่อนไว้ใจให้อาศัยอยู่ด้วย ตอนหลังอ้ายค่างหลอกให้แม่ลิงไปหาผลไม้ในป่าดงลึก โดยอาสาเป็นคนเลี้ยงลูกให้แม่ลิง พอแม่ลิงออกไปหาอาหาร อ้ายค่างก็จับลูกลิงฉีกเนื้อกิน.
6.สอนการทำงานบ้าน
อันนี่คำขุนเถ่า อาจานนักปาด(ปราชญ์) ซักให่นันทะนาดน่อยฟัวถ่อนฮ่ำเพิง พ่อนอ
เป็นคนไห่ ลักคธนานามเต่า เมี่ยนไข่ไว่ ดีแล่วจิงหนี บ่กว่าล้ำในแห่งคำคึด
ซาดที่เป็นคนยิง อย่าวางหลาฝ่าย (ฝ้าย) ยามได่เจ่า จักลีลาเมือบ่อน ซีนอนนั่น
คึดให้แจ้ง ดีแล่ว ก้อจิงนอน พ่อเนอ อันว่ายามนอนไห่ หายามชอบเมือ
ให้เจ้าฟังไก่ผู้โจ้น ขันซั้น เทื่อสาม นั่นเนอ ยามนอนให่ แปงตนนิดทะแน่ง
มับแม่บเมี่ยน อย่าได่ปวงขา พ่อเนอ ยามเมือย่างนั่น คอยล่ำ ดูตีน
อย่าปะปิงปะปวงปบ บ่ดีแก่ตาเถ่า อย่าได่เค็งๆพื่น เทิงหัวพ่อแม่ นั่นเนอ
คองหมู่นี่ เวนแท่บาบมี พ่อแล่ว ให้เจ้าลุกแต่เช่า ปุนแต่งจังหัน พ่อเนอ
ยามเมือบายของทาน ซวยสีปะสงล่าง กีนทานนี่ ทำตนให่ ประหนีดยิง
ผมเกดเก้า เคียนไว่อย่ามาย ให่ค่อยทำต้วตุ้ม เสมอยูง ชมเหยื่อ
อย่าได่เฮ็ดตูเตื่อ ตีนสิ่นเกี่ยวพา นั่นเนอ อันว่าบาปหมู่นี่ ไผห่อนหวนเห็น
ชาดที่เงาเทียมตน บ่ห่อนบายเอาได้ ไห่ทานนี่ แวนดีปกห่อ ดีแล่ว
ให่ส่วยล่าง มือเจ้าให่ดี นางเฮย ให้เป็นลักคะนาแท่ นำคองนักปาด(ปราชญ์)
ใจสลาดแล่ว มือเจ่าฮีบบาย อันว่ายามอยู่ห่อง ในที่เคหัง
ให่เจ้าแปงกะบวนโสม สิ่งเฮือซาวค่า อย่าได่แปงตัวให่ เสมอคือเฮือซวง นั่นเนอ
ฝูงยู่ไก่ เห็นพิ่นเพิ่นซัง พ่อแล่ว ให่ซางป้อน เสมอดั่งปาบึก
อย่าได่แปนคุยหลัง ดั่งปาซิวอ้าว ให่ค่อยทำเพียนส่าง เสมอแตนแปงซ่อ
ให่ก่อสืบไว่ เสมอเผิ่งสืบฮวง ยามเมือมีใหม่แล่วืปะสงแพงของเก่า
เก็บห่อเมี่ยน แพงไว่อย่าไล อันนึงวัดถังผ่า อาพอน ผืนใหม่
ซัดต่ำแล่ว เพิงที่ถามหมอ หายามดีปาดเอาไปเมี่ยน
ทำตนให่ เสมอเพียงนกเจ่า ยามเมือบินแอ่นผ่าย ขาวแจ้งก้อจั่งเห็น
ยามไดได้ เต็มถงอย่าได้อ่ง ยามเมือทุกขมอดไฮ่ อย่าแค่นคั่งทวง(ทรวง)
ทำตนให่ ลักคะนานามปวก(ปลวก) หากซางยู่(ดัน , ผลัก) หากซางอ้น คูนให้ใหย่สูง
ทำตนให่ น้อมมัดวะกานผู่วาง ดีแล่ว อย่าได้ยายๆหาง ดังยูงเทียมฟ้อน
ให้เจ่าเอาสมเพี้ยง ทุงไซซ้องพะเนด ลมบ่มาพัดต้อง อย่าเปื้องปิ่นหาง นั่นเนอ
เถิงเมือยามแลงแล่ว กองตัวให้หาฮีด พ่อเนอ อย่าได้ลูบแต่เก้า ผมนั่นซุ่มเลิง
ยามเมือทงกะจอนต้าง ถือลานให้พอค่อง อย่าได้เป็นดั่งซ้าง พายน่อยงอกงา นั่นเนอ
อันนึงจำมั่นไว่ มาลาหอมกึ่น(กลิ่น) อย่าได้เซิมเซอะผม เปียบนำนางท่าว
มันบ่ดีแก่ตาเถ่า โบฮานปางก่อน อันนึงอย่ากวัดแกว่งเปื้อง แขนข่อเป็นกะดัด
ทำให้เป็นดั่งสายผางยอย ซั่งคำซาเป้ง ยามเมือลีลาย้าย แปงเซิงให้มันค่อง
อย่าได่เป็นเตเซ ดั่งเฮือนหลังฮ้าง นั่นเนอ เป็นคนให่ ทำเนียมเสมอฮังนกจอก ดีดาย
อย่าได่เป็นดั่งอ้ายปากก้วง ตัวฮ้ายนกกะบา นั่นเนอ ชาดทีโคงควย(ซากควาย)ฮ้าย ไผเห็นก็ถ่มน้ำลายแล่ว
มันหากยังแต่แฮ้ง กาเถ่าสิเกือกฟูม เพิงทีแปงสะถานเพี้ยง นัดทีสะหมุดใหย่
มีบ่ไฮ้หลายห่วยหลั่งโฮม ไผผ่ทำใจก้วง โวหานไขปาก
ของฝากเจ้าก้อหากล่น ลือไฮ้กีดชะนอน พอเมือตาวันค่อย อย่านอนหัวค่ำ
ฮีดหากตั้ง มาแท้แต่ใด ชาดทีแนวนามบ้ง แปนโตกาสิตอด กินแล่ว
เฮ็ดให้เป็นสิ่งม่อน ไยหุ่มห่อตัว พ่อเนอ.
7. สอนการเข็นฝ้ายเล่นบ่าวตอนกลางคืน
อันนึงกางคืนให่ เข็นไนให้มีคู่ อย่าโอดอ้าง หอนห้อผู่เดียว พ่อเนอ
อันว่าโจนมานนี่ ใจหานเห็นเปี่ยว ซาดทีนอนป่าฮ่าย แปงท่างให้สูง
อันนึงให่เจ้าเยืองตามไต้ เยืองแสงให่เห็นฮุ่ง อย่าได้มุดมอดไว่ กะบองนั่นอยู่ดำ พ่อเนอ
เยียวว่าผิดตาเถ่า คองมีนำฮีด ซาดทีแนวยอดไม้ งวงช้างหากสิบาย
ยามเมื่อเคี้ยวหมากนั่น ตาอย่าเหลือกไปไก ให่เป็นดังใบพะเนียงไถ บ่ก่อนเบือนเมือซ่าย
ยามเมือยอแขนเปื้อง ไปมากวัดแกว่ง ตาแจ่มเจ้า ซอมไว่สั่วไก แน่ท่อน
ยามได๋ได้ ยินแคนกับขุ่ย มานั่น ฝูงบ่าวน่อย เทียวเล่นค่ำคืน ขับแอ่นฟ้อน ทั่งอ่านหนังสือ
อย่าได้ซัวๆเสียง ดอมชายซงไก้ นั่นเนอ เพิงทีให้สงัดไว่ แปงเซิงให้มันค่อง
ซาดทีนกจาบฮ้าย เห็นเข่าอยากตอม พ่อแลว ให้เจ้าทำเพดไว่ คือไผ่หนามหนา ทั่นท่อน
หากทีไซคันหลัง หากสิมีปาต้อง อาหานเต็มพาเข่า อันได๋มี ให้เจ้าเบิ่ง ดูทิ่น
เจ้าอย่าได้กินแจ่ซี่น ปานั่นถิ่มเสีย พ่อเนอ อันนึงตามคองตั่ง พาสาสาวบ่าว
เจ้าอย่าขึมเพดไว่ กะบวนหน่าบ่งาม.
8.สอนให้เลือกคบคนดี
เป็นสาวนี่ แปงคองให้มันค่อง ดีดาย สีนบ่ทันเก่าเกี้ยง อย่าให้ขาดกาง นั่นเนอ
อันวาเงินเหมิดแล่ว ขวันยังดอมไถ่ เสื่อขาดแล่ว เซิงนั่นให้แพง พ่อเนอ
อันนึงอย่าโลพาพ่น ตันหามักพาบ มันบ่เป็นแว่นแก้ว อย่าได้ล่ำแยง
อย่าได้วางเสียแก้ว มุงคุนของเก่า ดีนั่น อันว่าคำผู่เถ่า เอาไว่แทบทวง(ทรวง) แท่เนอ
อันว่าพาสาเซื้อ แนวเสืออย่าได้แอบ เอาเนอ ให่เจ้าแอบเอาแต่เชื่อลูกซ่าง มาส่างสืบเฮือน
อันนึงสาขาไม่ ลำเดียวป้องยังต่าง กันเนอ อันว่าเป็นพี่น้องใจเลี่ยวกะหากมี
อันว่าสัดจะน่อง อย่าได้จงจางจืด นางเฮย แก้มหากติดอยู่แคมปากเจ้า ใจน่อยอย่าหลง
อันว่าเคยเลิงแล่ว อย่าได้แปวใจม่อ ซาดทีมัดสา(มัจฉา)เทียวทางน่ำ หากหวนหาแต่แก่ง
อันนึงวัดถังผ่า แพวาผืนอาด นักปาด(ปราชญ์)เจ้า แพงไว่ห่อคำ
อันนึงขอนผีฮ่าย ในโลงเหม็นเน่า นักปาด(ปราชญ์)เจ้า เอาไว่ห่อฮิง
ยิง(หญิง)ใดทำการซุ่ หลายคนมักพาบ ยิง(หญิง)เป็นดังไซ ไส่แล่งปายไม้ ถืกแต่ลม
เป็นดังสาลาก้วง ทางหลวงก้วงใหย่ ซุ่คนซุ่แว่เข้า เซาแล่วกะเหล่าหนี พ่อแล่ว
ยิง(หญิง)ใดโมโหด้วย ตันหา(ตัณหา)ฮ่อนเฮ่ง เป็นดังสาใหย่น้ำ ซาวค่าหากสิโฮม
ไขฝาไว่วันสีน(ศีล)ใส่บาด ตามแต่ไผอยากชื่น เมือฟ้าหากสิทาน
เห็นว่าดีกะตาแล่ว ใจเจ้าอย่าม่อ หลายเนอ
ซาดทีแนวต่อตุ้ม กายใก้ก้ออยากเจียม อันนึงพาโลฮ่าย ยิงโถงมักพาบ ปางนั่น.
9. สอนอย่าใจง่ายหลายชู้
อย่าได้โลพา หลายพาชายหลายชู้ นั่นเนอ
อย่าได้หวงแหนซุ่(ชู้) ชูชายชิงยาด(แย่ง) กันเนอ ตามวาดไว่อย่าเฮฮ่อนแฮ่งปะมาร
สิบคนให่ คะนิงหาผู่นึง สีดาเฮย บ่เฮ่งฮ้อนใจเจ้าให้ฮำเพิง พ่อเนอ
อันนึงแสนหน่วยแก้ว คุนแท่หน่วยเดียว ทงเมืองแท่ ยังมีคูน 3 หน่วย เป็นทียั่งทังค่ายโลกลือ พ่อแล่ว
10. สอนการเลือกสามี
อันนึ่งหมูกวนเข่า ในคนค่อยคั่ง ซาดที่ผัวขี่เหล่า เงินเบี้ยบ่แก่นถง
เพิ่งที่เอาผัวให่ หาแนวนักปาด ผู้ฉลาดฮู่คุนแก้วสั่งสอน แท่ดาย
ฮีตบ่มีล่วงล่ำ คองแห่งบันดิด(บัณฑิต) แม่นว่าทำคองคน บ่ลอนพอฮ่าย
อย่าหวงแหนเชื่อ ทัวละพีป้องหมู่ นั่นเนอ มันหากเปื้องแก่งหลิ่น มันแท่แต่เขา หันแล่ว
หวังจักคอยกีนย่อน หางยาวก้อยินยาก มันบ่สู้บักก้อมหางสั่นคั่วหมาน แท่นา
บันดิน(บัณฑิต)นี่ เห็นกายีนหน่าย ตัวหากเป็นผู้ฮู่ เอาห้อทใส่คีง
มันหากหวนเห็นไก้ โคงควยตายห่า ฮุ่งหากหยุม ปิ่นเปื้องกาให้ก่ำดำ
ซาดที่โลคาฮ้าย ในคีงฮ้อนเฮ่ง ไผคะลำบ่ได้ มันสิฮ้ายเมื่อลุน
ฟังเดอสมสนิดส่อย นันทานงท่าว พ่อจักสอนสั่งให้ นางน้อยจื่อจำ ไว้เนอ
ซาดที่ตันหานี้ ใจอย่าฮ้อนเฮ่ง หลายเนอ แฮ่งแต่ห็นง่ายได้ กีนแล่วอยากเลิง แท้แล่ส
อย่าได้กีนเลิงๆแล้ว หลายเทื่อติดใจ กัวแต่กีนอิ่มแล้ว มันสิโอ้เมื่อลุน
ตามแต่บุนแป่งเปื้อง พายหลังนำส่ง ตามแต่บุนก่อนกี้ นำให่ส่งเถิง
มันหากอันโขล้น ยิงชายในโลกเฮานี้ ไผบ่มีอยู่ค้าง นอนแล้งเป่าดาย ดอกนา
บัวบ่มีหนีน้ำ หมายฟูมเท่าชั่ว ชีวังแล่ว พะจันบ่มีพากข่าง แสงล่อมเลี่ยมสะเหม
ซาดที่คองกิดเบื้อง เทียทแนนลือหลีกเป็นลือ ลาหูบ่ห่อนคะคาดฮ่าง ฮามแก้วหน่วยพะจัน
ซาดที่ดวงหอมนี่ บายดายแล่งป่าเป็นลือ ควมคิดแมงพู่ ยังท่อฟ้าสิหมายเมี่ยนกระดูดดอม
บ่ได้เป็นที่คำอุกเอ้า คำสิเอาเป็นคู่นางเฮย บุนหากมาฮอดแล้ว ยามนั่นจิงเอา
ฝูงผู่เถ่าเคยเห็น หลายเทื่อมาแล่ว ไผบ่เฮียนฮ่อมเบื้อง คองเถ่าถ่อยคน
งูอย่าขีนใจแข่ หางยาวเสมอพาบ กันแล่ว มีดอย่าหวังหน่ายด้าม คมสิเบ้ก่อนสัน
อย่าว่าโตกะดัดท่อน อุนฮุบ่หาฮ่อม เส้งแต่ได้ก่อมกิ้ง ใจฮ่อนฮีบปะสง
เยียวบ่ดีเมือหน่า เสนหาเลยห่างกันนั่น ฮักแต่ยามเมื่อเว่า คาวน่อยนึ่งหาย บ่ฮู้
เอาแต่ตาเบิ่งเบื้อง เป้นมาแต่ปางก่อน ตามแต่บุนเน่งเบื้อง นำให่จิงสิดี แท่ดาย
เป็นยิงนี่ เอาผัวคอง หากง่ายก้อใจลือ เอาบ่เป้นประโหยดนี่ เข็นฮ่ายฮ่วมสินอน หั่นแล่ว
อันว่ามีผัวแล่ว บ่ย่านเถ่า ทังหลายอย่าหว่า ลิ่นมันหากเจ็บคอบแข่ว น่ำตาย้อยย่าวเลิง
ยิงใดฮุ่มีใจแวนถี่ เกงแต่ทุกเมือเถ่า คำเว่าบ่เหือดหู พ่อแล่ว
นกบ่ยินดีเหล่น สักขาบ่มีง่า อวนเฮย ป่าบ่มีหมู่ไม่ คะนาเนื่อบ่สงวน
ยิงใดได้ ผัวดี ผู้นักปาด เป็นที่คนก่าวย่อง ทังค่ายโคดวง
จักมีคำสุกล้น อยู่สบายบานยิ่ง ฝูงพี่น้อง หลายเบื้องทุมทอม
เป็นดังยูคันทอนตั้ง เฮียงสะเหมนเสาใหย่ ฝูงหมู่มิคคะลาดเนื่อ เดินเข่าขาบถวย
อันนึงพ่อจักอุบปะมาไว่ ฝูงสาวให้เจ่าคึดฮ่ำคะนิง พ่อจักสอนสั่งให่ เฮียมฮุ่ฮ่อมยิง
ไม่บ่ทันแทกด้าม อย่าฟ่าวก่าวท่อนตัด เยียวบ่เถิง พายลุนเคิกมือเมือหน่า
มันหากผากด(ปรากฏ)แล่ว ใจบุนนักปาด เลือกหมู่ไม่ ดงก้วงหมื่นลำ
บุนแฮงได้ ลำสีมะหาโพด ยังเลาวิเสดแท่ เงาคุ่มขอบเมือง
เป็นที่ยั่ง ในโลกทังสาม มีแต่ลำเดียว อักโขล่นยิง
ชายแสนฮ้อย ปะเทดบ้าน มีแท่ผู้เดียว เป็นที่ถืกโสกแท่ พ่อมพาบลักคะนา
นันทาเฮย คอยคะนิงดูท่อน ชายใดยังโถงหลิ่น หลายเชิงมักพาบ
ผมหลินเกี่ยง น่ำมันย่อยวุ่มเลิง มือบายเหล่ามากีนบ่มีเหือด
ปากเฮ็ดหน่าด้าน คำเว่าบ่อาย มันก้อเซ็นๆขื่น หลายเฮือนเปื้องดีด
เฮ็ดเพดมีหมื่นซุ่ คำเว่าว่าโต แล่วเล่าเฮ็ดเวียกย้าว ทางฮ่วมให้สาวเห็น
กางวันเป็นกางคืน เที่ยวชะเลนอนค่าง มันก้อเค็งๆด้าน คำจาบ่เห็นแก่ไผนั่น
แล่วเล่าทำเพดด้าม สะกุรเชื่อเพื่อนฝูง อันนั่นนักปาดเจ้า หนีหลีกแวนไก
แม่นสิงามปานได ให้คอยเอาใจเว่น ซาดที่เป็นยิงนี่ คิดฮ่ำไว่เถิงตาถ้วนสี่ อีหลีแล่ว
ตกเฮือนไผหากสิฮ่อน ผีด้ำบ่ชมขวัน เจ้าเฮย ไผอย่าทำเพียนเลี้ยง งูสาไว่ดอมไก่
มันสิดับบ่มั่ว เข็นฮ่ายฮ่วมเฮือน บ่อย่าแล่ว มันบ่ใช่มุงคุนแก้ว พิลาลูกประเสิด
อย่าได้อุบปะโหลกท่อน ยอย่องว่าดี อันว่าคำสอนนี่ นักปาดอินทิยาน เจ้าเฮย
เอามาสอน ลูกยิงปางนั่น พอให้เป็นขัวข่วม สะพานทองเทียวไต่
ต่างเป็นแว่นให่ หลานหล่าจื่อจำ
บัดนี่มาจักบอกให้ฮู่ ลักคะนาชายดี คันว่าบุนไผมี ก้อจิงไปพบพ่อ
มันหากเลิงๆพ่อ ชายชามซาดชั่ว อันว่าผู้สะหลาดฮุ่ หาได้แต่ละคน พ่อแล่ว
ชายใดเนาสะถานห่อง เฮือนตนเป็นวาด เหมือนดังเวียกบ่ได้ นอนหลินแต่เฮือน
ฝูงหมู่วงสาเชื่อ ทางไกมาฮอด เฮือนนั่น มันก้อปูสาดไว่ จำให่นั่งเทิง แท่แล่ว
มันค่อยเว่าต่าง พ่อแม่มาดา มันจิงทำกะบวนเป็น พ่อเฮือนจาต้าน
มันบ่ไปหาหลิน พอหวนหาเมือ บ่ห่อนไปสู่มื่อ แผนหน่าห่อไผ
มันบ่มีสงวนกัว ยิงชายฝูงหนุ่ม ก้อท่อนำผู่เถ่า เฮียนฮุ่ฮีตคอง
คันทะนามฮู่ วันยามทุกสิ่ง ยามเมื่อวันสีนนั่น มันไต้ทูบเทียน
ตามแต่ควมฮุ่น่อย มันแผ่สังคะหะ เอาแต่กำลังเป็น ค่อยเฮียนควมฮุ่
ยามเมือสังโคเจ้า สะแดงทำไขสูด มันก้อใจอ่อนน้อม มะทูช่อยสะหวาดยำ
ฝูงหมู่ยิงชาย ขึ่นเฮือนมันบ่มีขาด หากว่าชายหนุ่มน้อย ควมฮุ่ก้อหากมี
เป็นที่หวังสุกย่อน แนวนามเชื่อซาด ยิงหมู่ไทต่างบ้าน สงวนสู่ชื่นชม แท่แล่ว
ยามเมือเถ่าแก่เว่า มันค่อยฟังสงัด พอเมือบอละบวนหมด เมือลุนจาต้าน
ตามแต่ควมฮู่น่อย เห็นคองฮีตฮอม ฝูงหมู่เถ่าแก่ต้าน ยอย่องซู่คน พ่อแล่ว
ฟังเยอนันทาน่อย เสหหาเจ้าพ่อ อวนเฮย อันบ่เป็นประโหยดแท่ ใจเจ้าอย่ากสัน
อันว่าแนวของล่ำ คูนเฮือนหายาก ลูกเฮย ชายใดเป็นดังคำพ่อเว่า มานี่ยอดคน
ชายนั่นนักปาดต้าน เฮียกว่าบันดิด แท่ดาย ยังเล่าเป็นอาจาน แก่คนทั่งค่าย
ยิงใดบุนมีได้ ผัวขวันผู้ประเสิด เป็นแต่กำเนิด เบื่องบุนส่างแต่หลัง
ยิงใดได้ ผัวชมคนชั่ว เป็นแต่บาปก่อนพุลู่น ปะสงตั้งแต่งมา
บุนไผเคยพบพ่อ อย่าขีนขัดหลีก อย่าได้เห็น แก่ฮูบชิเสียหน่าเมือลุน
อันนึ่งอย่าได้เห็นแก่เบี้ย เงินคำของฝาก อย่าได้เห็นใก้ๆ สินจ้างค่าดอง นั่นเนอ
อย่าได้เห็นกีนย่อน เงินคำกีนหม่อ นั่นดาย ซาดที่แมวแลกช้าง ทึน(ทุน)นั่นบ่ห่อนเสีย
ซาดที่แนวเป็นแก้ว มะหานีนควนค่า เห็นบ่ได้ค่าจ้าง อย่าส่มแสบใจ พ่อเนอ
เป็นยิงนี่ อย่าสงวนเห็นหม่อ นั่นนอ เห็นเพิ่นได้ กันแล้ว อย่าฟ้าวเปิบในหลาย
หากเอาผัวแล้ว เอาเมียกะยังต่าง กันแล่ว หากว่ามีแม่ช่าง หมายสางสืบทึน
อย่าได้เห็นแก่โฮงๆใสหน่วยขาวใสแจ้ง ไผสิเอาเป็นเหง่า ผัวขวันกับปะทีบ
ใจอย่าฮ่ายปะสงตั้งเจดตะนา เฮ็ดให้สวยลวยตั้ง กาวพาซองพะเนด
แปะใส่เก้า ปะสงน่อมซู่คน นั่นเนอ แล้วจิงเอาสไบผ่า ผืนดีมาห่ม
อย่าได้เฮ็ดลื่นด้าม ตีนสิ่นลากดิน ตีนขัว(ขวา)นั่น ทางในอย่าให่ย่อน
เฮ็ดลื่นล่น เหมือนหน่าเพิ่นซิเตียน อย่าได้เอาโสมเพี่ยง เทวีลงข่วง นั่นเนอ
เห็นเพิ่นย่อง แลน่อยอย่าได้โอดสะหาว
สอนการเลือกสามี
1. อย่าเลือกคนขี้เหล้า ดังคำกลอว่า “ ซาดที่ผัวขี่เหล้าเงินเบี้ยบ่แก่นถง”
2. .ให้เลือกนักปราชญ์ ดังคำกลอนว่า “ เพิงทีเอาผัวให้หาแนวนักปาด”
3. ให้เลือกคนฉลาดรู้จักคุณพระรัตนตรัย ดังคำกลอนว่า “ผู้สลาดฮุ่คุนแก้วสั่งสอน”
4. อย่าเลือกเพราะรสของกามตัณหา ดังคำกลอนว่า “ ซาดที่ตันหานี่ ใจอย่าฮ่อนเฮ่ง แฮงแต่เห็นง่ายได้กินแล่วอยากเลิง
5. ให้เชื่อเรื่องบุญแต่ชาติปางก่อน ดังคำกลอนว่า “ ตามแต่บุนแห่งเบื่องพายหลังนำส่ง ตามแต่บุนก่อนกี้นำให้ส่งเถิง”
6. ถ้าเลือกสามีเป็นนักปราชญ์ ตนจะเป็นคนมีเกียติได้รับยกย่องจากคนทั่วไป ดังคำกลอนว่า “ ยิงใดได้ผัวดีผู้นักปาด เป็นที่ก่สงย่องทังค่ายโคดวง”
7. อย่าเลือกชายเสเพลเจ้าชู้ ดังคำกลอนว่า “ ชายใดยังโถงหลินหลายเชิงมักพาบ แม่นซิงามปานใดให่ค่อยเอาใจเว่น”
8. ก่อนจะตกลงใจเลือกใครให้คิดอย่สางถี่ถ้วนถึง 4 ครั้งก่อน ดังคำกลอนว่า “ซาดทีเป็นยิงนี่คึดฮำไว่เถิงตาถ้วนสี่ อีหลีแล่ว”
9. เลือกผู้ที่รู้จักไหว้พระสวดมนต์ ดังคำกลอนว่า “ยามเมือวันสีนนั่นมันไต้ทูบเทียน”
10. เลือกคนที่ฟังคำสั่งสอนผู้เฒ่าผู้แก่ ดังคำกลอนว่า “ยามเมือเถ่าแก่เว่ามันค่อยฟังสงัด”
11. สอนการทำบุญ
ให่ค่อยใจส่าง มะหาทานดอมเพิ่น นับมื่อใสสิ่งแก้ว ทังค่ายหากกะสัน
อันว่าปางบุฯนั่น ฝูงสาวน่อยใหย่ ควมคึดอย่าผอกตื้น สงวนเอ้หม่าย(อวด)กัน
ยามใดเจ้า ลีลายัวละยาด ไปนั่น อย่าได้นำ หมู่แส่สาวน่อยบ่ดี พ่อแล่ว
ให่ค่อยนำ หลังเถ่าขุนทำผู้สะหลาด นั่นดาย แบ่งวาดไว่ กะบวนเบื้องแม่เฮือน พ่อเนอ
ยามเมือเถิง สะถานตั้งมะหาทานบุนใหย่ อย่าได้เนา นั่งใก้สาวน่อยบ่ดี
ให้อยู่ต่างมือเถ่า บายทานของแจก พ่อเนอ ให้เจ้าเนา นั่งใก้คนฮุ่ฮีตคอง
ก้อจิงใจใสตั้ง โมทะนาทานทอด บุนก้อจิงได้ คำฮู่ก้อจิงมี พ่อแล่ว
ยามเมือมหาเถนเจ้า ตั้งสูดมะหาไซ ให่ค่อยยอมือนบ ใส่หัวปะสงน่อม
ใจปะสงน่อม ผายแผ่ฮอดทุกทีเทวดา ทังตายาย ซุ่คนพงเชื่อ
อย่าได้โมโหฮ่อง เห็รทีคำกีน ซีแซวเสียง ก่าวคำเชิงชู่ นั่นเนอ
แม่นว่าใสปะสงด้วย ผัวขวันผู้ปะเสิด ก้อให้เป็นที่น่อม ใจตั้งต่อบุน
ก็จักชูชักน่าว สะเหน่หามาส่ง เป็นทีอันปะเสิดแม่ง มะโนข่อนก่อมแฝง
อันนึ่งชื่อว่าอุดตะมะส่าง มะหาบุนดวงปะเสิด ไผผู้เฮ็ดสิ่งนี่ คนแก้สยอดยิง นางเฮย
หาปะเกียนแก้ว นางสาวน่อยหมู่ ซูคนซูอยากได้ เป็นไพ่ลูกคำ หั่นแล่ว
อันนึงบันดิดฮู่ สอนยิงหลายส่ำ เห็นเพดฮู่ ยีนด่ามอีดู หั่นแล่ว
บัดนีเฮียมจักสังขยาให่ เห็นคองฮีตฮ่อม อันว่านางนาดน่อย แพงล้านให้จื่อเอา
แมนว่ายิงใดเผินเผอะต้าง ปางบุนนั่งเปี่ยว เฮ็ดเพดงามยิ่งย่อย ยอย่องว่าโต
