ผะหญาสุภาษิต

                                                   ภาษาอีสาน    คบคนให้เบิ่งหน้า    ขาวงามงามอย่าฟ้าวเชื่อ  บาดเมื่อขมเคียดแค้น   สิอุกเอ้าอั่งทรวง

                                                   ภาษากลาง     คบคนให้ดูหน้า   เห็นหน้าขาวงามก็อย่าไว้วางใจ  เวลาเมื่อโกรธแค้น  แล้วจะรู้สึกเศร้า

                     เสียใจเกิดความเสียหายขึ้นมาได้

                                                   ความหมาย     การที่จะคบหาสมาคมกับผู้ใดให้ดูให้ละเอียดรอบคอบ อย่าหลงเชื่อเพียงแค่เห็นว่ามีรูปร่าง

                      หน้าตาสะสวย หรือท่าทางดี น่าเชื่อถือเท่านั้นต้องศึกษาภูมิหลังความเป็นมาสังเกต พฤติกรรมให้ดีก่อนจะปักใจเชื่อหรือคบหาอย่างสนิทสนม เพื่อป้องกันเอาไว้ก่อน หากคบหา

                     โดยไม่รอบคอบแล้วเกิดอะไรขึ้นจะทำให้เสียใจหรือได้รับความเสียหายจนแก้ไขอะไรไมได้ก็ คือกันไว้ดีกว่าแก้นั่นเอง

 

                                                 ภาษาอีสาน     คันได้กินปลาแล้ว    อย่าลืมเอาแหตาก   ห่าว่าแหขาดแล้ว    ปลาสิได้ฮ่อมได๋

                                                 ภาษากลาง      ถ้าหากว่าได้กินปลาแล้ว  อย่าลืมเอาแหตาก   ถ้าแหขาดไม่แหแล้ว จะได้ปลาจากที่ใดมากินอีก

                                                 ความหมาย      สอนให้เป็นคนที่รู้จักบุญคุณของคนที่ทำประโยชน์ให้  ไม่ใช่ได้หน้าแล้วลืมหลัง  ให้เป็นคนรอบคอบรู้ว่า

                          อะไรได้มาอย่างไร ไม่ให้ลืมอะไรง่ายๆ รู้จักเก็บเครื่องมือเครื่องใช้ได้ดี หากเก็บไม่ดีแล้วเกิดสูญหายหรือ ชำรุดแล้วจะลำบากไม่มีอะไรจะนำมาใช้อีก เหมือนแหหลังจากทอดหาปลาเสร็จแล้วก็ให้                              ล้างตากเก็บให้เรียบร้อยเผื่อใช้ในการหาปลาในคราวต่อไป

                                                 ภาษาอีสาน      คันว่าควมคนเว้า   ขมในอย่าฟ้าวจ่ม   ลางเถื่อขมขี้เพี้ย    ภายหน้าหากสิดี    อย่าฟ้าวติเตียนเว้า   ผักกะเดาว่าขมขื่น   บาดได้กินลาบก้อย   สิหลงย้องว่าดีได๋

                                                 ภาษากลาง       ถ้าหากว่าได้ยินคำพูดที่ตำหนิติเตียน หรือคำที่ไม่ไพเราะ  คำพูดที่ได้ยินแล้วไม่พอใจเรานั้นอย่าเพิ่งโกรธบางทีคำพูดนั่นอาจจะเป็นความจริงให้ข้อคิดที่สามารถนำ                            ไปใช้ได้ในภายหน้า   อย่าได้ตำหนิว่าสะเดามีรส  ขมแต่ถ้าได้นำมากินกับลาบก้อยเนื้ออาจจะอร่อยรสชาติดีก็ได้

                                                 ความหมาย       ให้เป็นคนรู้จักพินิจพิจารณาให้รอบคอบอย่าเป็นคนที่ตัดสิน หรือสรุปอะไรง่ายๆ อาทิ คำพูดที่ไม่ถูกใจเรา

                          อาจจะเป็นคำตำหนิติเตียงจากเพื่อนบ้าน ผู้หลักผู้ใหญ่ให้นำมาคิดไตร่ตรองมองในแง่ดีอย่างมีเหตุมีผล ก่อนอย่าเพิ่งโกรธหรือตำหนิไม่ยอมนำมาคิด  ซึ่งคำพูดนั้นอาจจะเป็นคติข้อคิด สามารถจะ                            ให้สติของเรา ได้ในภายหน้าก็ได้  เหมือนกับยอดหรือดอกสะเดาแม้จะมีรสขมแต่พอได้กินกับลาบก้อนเนื้อก็มีรสอร่อยได้   เหมือนคำพูดที่ทำให้เราไม่พอใจแต่ถ้าไปตรงกับเหตุการณ์แล้วจะคิดได้                               ภายหลังก็เป็นได้ อย่าเอาความชอบหรือพอใจเราตัดสินสิ่งใดๆเพียงแค่ผิวเผินโดยไม่ได้คิดอย่างมีเหตุผลอย่างถี่ถ้วน

                                                ภาษาอีสาน         อันว่าเงินคำแก้ว    แนวหายากพานพบ   ลางเถื่อมีในมือ    กะเป่าแปนปานล้าง  อันว่าเงินคำแก้ว     มีหลายแต่ผู้หมั่น      ผู้ได๋ขี้คร้าน    หาได้กะบ่หมาน

                                                ภาษากลาง          อันว่าเงินทอง  เป็นสิ่งที่หายากลำบากไม่พานพบได้ง่ายๆ     บางครั้งมีอยู่เต็มมือแท้ๆ ก็หมดหดหายไปไม่มีเหลือเหมือนล้างด้วยน้ำ       อันว่าเงินทองนี้จะมีมาก                            เฉพาะผู้ที่ขยันรู้จักเก็บรู้จักหา    ใครที่เกียจคร้าน มีแต่ใช้จ่ายไม่ขยันหา   แม้จะมีมากมายหามาได้เท่าไรหรือได้รับทรัพย์มรดกมาจากพ่อ แม่มีแต่ใช้ไม่รู้จักหาก็จะหมดไปในที่สุด

                                                ความหมาย         สอนให้เป็นคนที่มีความขยันหมั่นเพียรในการหาทรัพย์สินเงินทองเพราะเงินทองนั่นเป็นของที่หาได้ยาก อย่าเป็นคนดีแต่จ่าย   ต้องรู้จักหาทรัพย์เมื่อได้แล้วก็ต้อง                               รู้จักวางแผนใช้จ่ายว่าสิ่งใดควรจ่ายสิ่งใดไม่ควรใช้จ่าย รู้ว่าอะไรจำเป็นก่อนหลังมากน้อย  อะไรควรเก็บออมเอาไว้ใชในยามฉุกเฉินเจ็บป่วยหรือเมื่อแก่ชราไม่มีแรงหา ไม่ใช่มีเท่าไรใช้จ่ายเกลี้ยง

                          ไม่ คำนึงถึงระโยชน์ความจำเป็น  ก็คืออย่าใช้จ่ายตามกระแส นิยม และสำคัญที่สุดคือต้องเป็นคนที่ขยันหมั่นเพียรจึงจะมีเงินมีทองได้

                                                ภาษาอีสาน     กกบ่แหน่น    ปลายดกหนากะตามส่าง   ฮากบ่หยั่งฝังเลิ๊กพื้น    บ่มีมั่นอยู่ได้โดนดอกนา

                                               ภาษากลาง       ลำต้นไม้แน่น    ปลายแม้จะดกหนาก็ช่าง    รากไม่หยั่งฝังลึกลงไปในดิน   ไม่มีวันที่จะยึดยืนต้นได้อย่าง คงทน

                                               ความหมาย        ชีวิตของคนเปรียบเสมือนกับต้นไม้  แม้ว่าจะมีใบดกหนากิ่งก้านสาขาสดสวยงาม  หากไม่มีรากช่วยยึด เกาะลงไปในดินความแข็งแรงก็ไม่มี  

                            คนจะมีความแข็งแรง มั่นคงก็ต้อง มีความเป็นอยู่ที่ดีนั่นก็ต้องมีคนให้ความช่วยเหลือหรือมีอะไรให้เป็นข้องคิดยึดเหนี่ยวเอาไว้

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                                                                                                                                          ผะหญาสุภาษิต

พฤติกรรมไม่ควรปฏิบัติ

คัดจาก กาพย์ปู่

 

       ï มีดน้อยฟันเข้า  เด็กอวดรู้เกินวัยï   ผู้เฒ่ากล่าวคำหาญ   เป็นคนแก่มักพูดจาคุยโวโอ้อวด

ï  ปูมหลวงบอกยาป้าง  คนป่วยบอกยารักษาโรคï   แม่ฮ้างบอกยาสะเหน   หญิงม้ายบอกยาเสน่ห์ï  คนโลเลสอนควมฮู้   คนไม่มีความรู้ไปสอนคนอื่นï   คนลบหลู่ชี้บอกทางคุณ   คนเนรคุณ ชี้นำให้คนอื่นเกี่ยวกับเรื่อบุญคุณï คนเป็นขุนบอกทางค้า   ข้าราชการแนะนำการค้าขายï  คนขี่ข้าบอกทางเงิน    คนรับใช้คนยากจนบอกแนวทางการหาเงินï  คนมั่งมีกินทานบ่ได้   คนร่ำรวย มีแต่ความเห็นแก่ตัวไม่มีการทำบุญทำทานï  คนขี้ไฮ้อวดอ้างฮ่างมี   คนจนยากไร้อวดอ้างว่าตนเองร่ำรวยï  คนเป็นชีหาเงินรับจ้าง  เป็นนักบวชพระสงฆ์หรือชีรับจ้างหาเงินï  คนอวดอ้างยกย่องว่าโตดี   คนอวดอ้างยกย่องตัวเอง  เป็นอาจารย์หากินแต่เหล้า  คนที่เป็นครูบาอาจารย์ติดสุราï  เป็นผู้เฒ่าควมฮู้บ่ถาม   เป็นคนแก่ที่สนใจในการเรียนรู้ประสบการณ์ï   เป็นสมภารลูกวัดบ่ย้าน  เป็นเจ้าอาวาสที่พระลูกวัดไม่ยำเกรง ไม่นับถือ ไม่มีความสามารถในการปกครองï  เป็นพ่อบ้านปากบ่เป็นธรรม   เป็นผู้ปกครองบ้าน หมู่บ้าน หรือว่าเป็นผู้นำที่ไม่มีความยุติธรรมï ควมฮู้มากการบาปบ่ยำ   มีความรู้มาก แต่ไม่นำความรู้ว่าปฏิบัติ กระทำแต่ความชั่ว ไม่เกรงกลัว ความชั่วï  คนเฮียนธรรมอวดแต่ควมเว้า  เป็นเรียนธรรม ไม่มีการปฏิบัติอวดอ้างแต่ว่าเองรู้ เป็นคนดีแต่พูดï เป็นผู้เฒ่าขาดเมตตาจิต  เป็นคนแก่หรือผู้หลักผู้ใหญ่แต่ไร้ความเมตตาธรรมï คนอยู่ไก้ส่อเสียดซังกัน  คนอยู่ใกล้ชิดกันแต่ทะเลาะกันเกลียดชัง อิจฉากัน ไม่คบหาสมาคมกันï  คนนินทาติเตียนชาวบ้าน  คนชอบติเตียนคนอื่น เพื่อนบ้านไม่ดูข้อบกพร่องของตนï  คนขี้ย้านพาหมู่ตกใจ  คนขี้กลัวทำให้คนอื่นตกใจกลัวหวาดระแวงไปด้วยï  คนจังไฮพ่อแม่บ่เลี้ยง  คนจัญไรไม่เลี้ยงดูพ่อแม่เป็นคนอกตัญญูไม่รู้บุญคุณของผู้มีพระคุณละทิ้งไม่เลี้ยงดูบิดามารดาของตนï คนปากเกี้ยงย่องแต่โตเอง  คนปากหวานพูดยกย่องแต่ตนเองï คนนักเลงพาเมียทุกข์ไฮ้  เป็นนักเลงไม่ทำการทำงานเอาแต่เล่น เช่น เล่นการพนัน เที่ยวเตร่  ฯลฯ ทำให้ครอบครัวเดือดร้อนยากจนï  คนมักได้ขี้ค้านเฮ็ดงาน  คนเกียจคร้านทำงานแต่อยากได้เงิน  อยากได้แต่ไม่อยากทำงานï  คนเป็นกวานข่มเหงชาวบ้าน  เป็นผู้ปกครองชอบข่มเหงรังแก หาผลประโยชน์จากชาวบ้านหรือผู้อยู่ใต้ปกครองï  คนขี้ค้านห่างฮีตคองธรรม คนเกียจคร้านไม่ปฏิบัติตามจารีตประเพณี ไม่ปฏิบัติตามทำนองคลองธรรมï คนบ่ยำพระสงฆเจ้า  คนไม่นับพระสงฆ์ เป็นคนไม่มีความยำเกรง ไม่มีศาสนา ไม่ยึดหลักธรรมคำสอนของศาสนา ไม่มีสัมมาคารวะï  คนมักเว้าข่มเผิ่นยอโต   คนชอบพูดข่มเหงคนอื่น ยกย่องตนเอง ïคนโทโสอวดตนเก่งก้า  คนหลงตัวเองว่าตนเองเก่งกว่าคนอื่นๆเป็นคนดูถูกคนอื่นอวดดีï  คนเป็นบ้าขนบาปใส่โต  คนไม่รู้จักชั่วดี ไม่รู้จักแยกแยะ กระทำบาป สร้างความเดือดร้อนให้กับตนเองอยู่เป็นประจำï  คนขี้ตั๋วหาศีลบ่ได้  เป็นคนตลบตะแลง โกหกหลอกลวงคนไม่ศีลï  เฒ่าแก่แล้วหลงโลภเมียสาว  คนแก่หลงเสน่ห์เมียสาว เป็นคนไม่รู้จักเจียมตนï  เฒ่าหัวขาวมักเฝือนหาชู้   คนแก่ที่สนใจแต่เรื่องกามารมณ์ เรื่องชู้สาวï เฒ่าซู่หลู้นอนส้วมนำเมีย  คนแก่มักมากในเพศสัมพันธ์ คนแก่มักมากในกามï เฒ่าซำเซียนำสาวส่ำน้อย  คนแก่หลงสาววัยรุ่นï เฒ่ามักป้อยเอิ้นห่เอิ้นหูง   คนแก่ที่ชอบดุด่าคนอื่นพูดจาหยาบคายï เฒ่าหัวสูงศีลทานบ่ส้าง  คนแก่วางมาดสูงแต่ไม่ชอบทำบุญทำทานï  เฒ่าฮ้างบ้านหาห่างหามี  คนแก่ที่มีแต่ความโลภอยากร่ำรวยจนเกินเหตุ ï  เฒ่าอัปรีย์ฆ่าสัตว์กินเหล้า  คนแก่ที่ฆ่าสัตว์ และกินเหล้าเมามายไม่คิดทำอะไร ที่สร้างสรรค์ ï เฒ่าว่ำเว้าตึกซ่อนตึกแห  คนแก่ยังทอดแหหาปลาไม่ประมาณตนï เฒ่าตาแฉะวางหลานบ่ได้   คนแก่ที่ขอบเลี้ยงแต่ลูกหลานï เฒ่าคนใบ้ฮักเผิ่นซังโต  คนแก่ที่ชอบคนอื่นเกลียดลูกหลานตนเอง เห็นคนไกลดีกว่าคนที่อยู่ใกล้คอยเลี้ยงดูï เฒ่าโมโหควมตายบ่ฮู้  คนแก่ที่ลืมตายมีแต่โมโหหุนหัน ï เฒ่าอุดอู้หาส่างแต่เวร  คนแก่ที่ขอบแต่สร้างเวรสร้างกรรมหาแต่เรื่องเดือดร้อนสร้างแต่เรื่อง ï เฒ่าทำเข็ญ สอนแต่ผู้อื่น  คนแก่ที่ทำความชั่ว แต่ชอบสั่งสอนคนอื่นï เฒ่าย้านหลื่นการไฮ่การสวน คนแก่ที่มีแต่ความอิจริษยาคนอื่นในการทำไร่ทำนา เกรงแต่คนอื่นจะได้มกกว่าตนï เฒ่าชักชวนลูกหลานไปขาย (ตัว) คนแก่ที่ชักชวนลูกหลานให้ไปขายตัว ไปทำงานรับจ้าง ไม่สั่งสอนให้พึ่งพาตนเอง แนะนำในทางที่ไม่ถูกต้องผิดจารีตประเพณีï  เฒ่าเก่งก้า ศีลห้าบ่มี  คนแก่อวดเก่งอวดดี ไม่รักษาศีลห้าï  เฒ่าบ่ดีวันศีลเข้าป่า  คนแก่ที่ไม่ชอบทำบุญในวันพระไม่ทำบุญรักษาศีลï เฒ่าใจบ้าฮักแต่ลูกหลาน  คนแก่ที่หลงรักลูกหลานมากเกินไปพ่อแม่ของเขาดูด่าว่ากล่าวสั่งสอนก็ไม่ได้ ï เฒ่าใจมารบุญโตบ่เว้า  คนแก่ใจบาปที่สนใจในเรื่องการทำบุญทำทาน ไม่รู้บาปบุญคุณโทษ ï เฒ่าเค่าเม่านั่งเฝ้าแต่เฮือน  คนแก่ที่ได้เฝ้าบ้านบ้านเรือน หวงห่วงสมบัติมากเกินไป  ïเฒ่าบิดเบือนฟังธรรมบ่ได้  คนแก่ที่ไม่ชอบฟังเทศน์ฟังธรรม เป็นอวดรู้ว่าตนรู้หมดแล้วทุกอย่างไม่มีการปรับตัวยึดมั่นถือมั่นตนเองï เฒ่าเห็นไก้กายหน้าบ่เหลียว   คนแก่ที่เห็นแก่ได้ ไม่คิดหน้าคิดหลังï เฒ่าคันเคียวสามซาวว่าหนุ่ม   คนแก่ที่ทำตัวเจ้าชู้ไม่ว่าตนแก่.กระทำตัวไม่เหมาะสมกับวัย

.

 

ผะหญาสุภาษิต

 

                คำอีสาน    ตื่นเช้ากินยอดฟ้า    ตื่นสายกินขวยขี้ไก่โป่

               ภาษากลาง....ติ่นเช้ากินยอดฟ้า(คือสิ่งที่มีค่า มีประโยชน์)  ตื่นสายกินกองขี้ไข่ขนาดใหญ่ (คือของที่หมดค่า ไม่มีราคา สิ่งที่เหลือเดนจากคนอื่นเปรียบเหมือนขี้ไก่)

                 ความหมาย   สอนให้เป็นคนตื่นตั้งแต่เช้า ให้ขยันในการทำการงาน ไม่เป็นคนงอมืองอเท้า รีบเร่งในการทำงานก็จะได้รับสิ่งที่ดีหากตื่นแต่เช้าก็จะทำงานได้มากก็จะมีรายได้มากทำการงานอะไรก็จะทันกับคนอื่นๆ แต่ถ้านอนตื่นสายหรือขาดความกระตือรือร้นไม่มีการวางแผนก็จะหากินไม่ทันคนอื่นๆก็จะพบกับความล้มเหลวยากจนในที่สุด

                คำอีสาน    นั่งให้เบิ่งที่    หนีให้เบิ่งบ่อน   อยู่ให้ปูกมอน   หนีให้ซอนฮั่ว

                ภาษากลาง       นั่งให้ดูที่   หนีก็ให้สำรวจที่หลับที่นอน   หากอยู่ให้ปลูกหม่อน   จะหนีก็ให้ล้อมรั้ว

                ความหมาย       สอนให้เป็นคนที่มีความรอบคอบ จะทำให้อะไรให้พินิจพิจารณา อย่าประมาทกระทำตนให้เป็นประโยชน์อยู่ตลอดเวลา   อย่าปล่อยเวลาให้เสียไปโดยเปล่าประโยชน์   จะทำอะไรให้มีสติป้องกันความผิดพลาด

                คำอีสาน    ให้ตื่นเดิกคือกา  ให้หากินคือไก่

                 ภาษากลาง      ให้แต่เช้ามืดให้เหมือนกับนกกา     ให้ทำมาหากินเหมือนกับไก่

                 ความหมาย    สอนให้เป็นคนขยันหมั่นเพียรในการทำมาหากินในทางที่สุจริต ก็คือให้รีบตื่นแต่เช้าตรู่รีบไปทำงานเหมือนกับกาที่ตื่นแต่เช้าออกหากิน และให้ขยันในการทำงานแม้จะไม่มีก็ให้พยายามคุ้ยเขี่ยขยันขันแข็งอย่างอมืองอเท้า  ขยันคุ้ยเขี่ยหาเหมือนไก่ที่ขยันคุ้ยเขี่ยหาอาหาร เก็บเล็กเก็บน้อยต่อไปก็จะมได้มากขึ้นเอง

                คำอีสาน   ได้ยินกับหู   ได้ดูกับตา  ให้พิจารณาด้วยใจ ฮู้แล้วอย่าเหลิง

                 ภาษากลาง     ได้ยินกับหู    ได้ดูด้วยตา   ให้พินิจพิจารณาด้วยใจ   เมื่อรู้แล้วก็อย่าประมาท อวดอ้าง

                ความหมาย          สอนให้เป็นคนที่มีสติรอบคอบ อย่าหลงเชื่ออะไรง่ายๆ ต้องฟัง ต้องดู ต้องคิด อย่าถี่ถ้วน อย่าเป็นคนหูเบา  ได้ยินหรือได้เห็นอะไรอะไรแล้วด่วนสรุปต้องนำเอาไปคิดเสียก่อน เมื่อนำมาคิดพิจารณาแล้วรู้อย่าแจ่มแจ้งแล้วก็ต้องระมัดระวังอย่านำไปเผยแพร่หรือใช้โดยขาดการไตร่ตรองที่ดี เพราะหากนำไปใช้แล้วอาจจะเกิดผลเสียขึ้นมาภายหลังก็เป็นได้   ให้มีสติอยู่ตลอดเวลา

                คำอีสาน   เพิ่นบ่เอิ้ยฃนอย่าขาน  เพิ่นบ่วานอย่าซ่อย มักซ่อยแท้ๆให้พิจารณา

                ภาษากลาง      หากเขาไม่เรียกอย่าขาน    หากเขาไม่วานอย่าทำ   หากต้องการจะช่วยเหลือจริงๆให้พิจารณาให้ดีเสียก่อนค่อยช่วย

                ความหมาย         สอนให้เป็นคนรู้จักกาลเทศะ รู้ว่าสิ่งใดควรสิ่งใดไม่ควร   รู้ว่าเวลาใดควรกระทำตนอย่างไร และสถานที่ใดควรประพฤติประพฤติตัวอย่างใด  แม้ว่าตนจะร้ในเรื่องนั้นดีแต่กระทำไม่ถูกกัเวลาหรือสถานที่ก็จะนำความเสื่อมเสียมาให้ได้ จึงพินิจพิจารณาให้รอบคอบมีสติในการกระทำในเรื่องต่างๆ

                คำอีสาน    อย่าฟังความเบา  อย่าเอาควมง่าย

                ภาษากลาง        อย่าหลงเชื่อในคำพูดของใครง่าย  โดยยังไม่ได้ไตร่ตรองให้ดี    อย่าเป็นคนที่เห็นแก่ความง่าย เป็นคนที่มักง่าย

                ความหมาย      สอนให้เป็นคนที่มีความรอบคอบอย่ามักง่าย  ขี้เกียจขี้คร้าน   ด่วนสรุปเรื่องราวต่างๆแบบไม่มีหลักเหตุผล    อย่าเป็นคนที่เห็นแก่ความง่ายไม่มีพิธีแบบแผน   ก่อนจะกระทำอะไรให้รู้อย่างถ่อแท้ถึงจุดหมายเป้าหมายของสิ่งนั้นๆ อย่าแค่สักแค่ได้ทำเท่านั้น     ถ้าหลงเชื่ออะไรง่าย ทำอะไรง่ายอาจจะได้ผลร้ายกลับมาหาตนในภายหลังก็ได้  จึงควรพินิจพิจารณาก่อนตัดสินในในสิ่งที่จะกระทำลงไปอย่างรอบคอบและมีสติ สืบค้นหาข้อมูลให้ชัดเจนก่อนจะดีกว่า

                คำอีสาน    ตาบอดแจ้งบ่ฮู้ฮ่อมทางเดิน  คันบ่แญงเงาเห็นสิบอดตายตะผองเฒ่า

                ภาษากลาง        คนตาบอดแม้จะลืมตาก็มองไม่เห็นทางที่จะเดิน    ถ้าไม่ส่องดูเงาก็บอดไปจนถึงวันตาย

                ความหมาย         สอนให้เป็นคนที่มีความใฝ่รู้ใฝ่เรียน คนตาบอดเปรียบเหมือนกับคนที่ไม่รู้อะไร เหมือนกับคนที่ตาบอดที่ตาไม่ปิดสามารถลืมตาได้หากไม่พยายามจะรักษาก็จะบอดสนิทในที่สุด   เปรียบเหมือนคนที่เกิดมาแล้วมีหูมีตามีสมอง ครบอาการ 32 แต่ขาดการกระตือรือร้นในการเรียน ขี้เกียจไม่แสวงหา ขาดการสังเกต เรียนรู้ ไม่นำประสบการณ์ที่ได้ประสบมานำเป็นบทเรียน นำสิ่งล้มเหลวบกพร่องมาแก้ไขให้ดีขึ้นก็จะกลายเป็นคนที่ไม่มีความรู้ไม่ประสบผลสำเร็จไปคลอดชั่วชีวิตนั่นเอง

                 คำอีสาน   ไผสิมาแปงส่างฮวงฮังให้หนูอยู่  คันปากบ่กัดตีนบ่ถื้นสังสิได้อยู่ฮู

                 ภาษากลาง      ไม่มีใครไปสร้างรังให้หนูอยู่   ถ้ามันไม่อาศัยปากเท้าของมันทำเองก็คงไม่รูที่จะอยู่อาศัย

                 ความหมาย        สอนให้เป็นคนพึ่งพาตนเอง อย่าหวังรอให้คนอื่นช่วยเหลือ  ให้เป็นคนขยันขันแข็งในการทำการงาน   รู้จักใช้สิ่งที่ตนมีอยู่ช่วยในการสร้างฐานะความเป็นอยู่ของตน อย่ามัวแต่โทษว่าสิ่งนั่นไม่มีสิ่งนี้ไม่ ไม่มีใครช่วยเหลือ  ตนเองพอมีอะไรก็ทำสิ่งที่ตนมีอยู่ให้ดีที่สุดก็จะปรสบผลสำเร็จในที่สุด  เปรียบเหมือนกับหนูไม่มีใครไปสร้างรังให้หนู หนูไม่มีจอมไม่เสียมมีมีรถแทรคเตอร์ แบคโฮว์ มันอาศัยปากกัดตียถีบมันก็ยังสามรถสร้างรูขนาดใหญ่สำหรับเป้นที่อญุ่อาศัยของมันได้   เหมือนกับคนที่ไม่มีเงินก็ให้เอาความขยันหมั่นเพียรและการประหยัดอดออมในการใช้จ่าย สักวันนหี่งก็จะพบกับความสำเร็จได้

                 คำอีสาน   ไว้ยศ  อดยัด

                 ภาษากลาง        เหยิ่งยะโส  ไม่ยอมรับสภาพตนเองก็จะไม่มีอะไรจะกิน

                 ความหมาย          สอนให้เป็นคนง่ายๆรู้จักตนเองไม่ถือตัว รู้จักการปรับตนเองให้เข้ากับสิ่งแวดล้อม อย่าเป็นคนเหยิ่งยะโสโอหัง กระทำตัวเหนือคนอื่น ไม่ยอมคบหาสมาคมกับคนอื่น ดูถูกดูแคลนคนอื่นว่าด้อยกว่า ไม่เคยแบ่งปันไม่พูดไม่จากับใครในที่สุดก็จะเป็นคนที่ไม่มีเพื่อนไร้ญาติขาดมิตรแม้จะร่ำรวยมั่งมีทรัพย์สินหมดก็จะไปอาศัยใครก็ไม่ได้หรือเมื่อตกไปอยู่ที่กันดารไม่รู้จักเอ่ยปากขอร้องไหว้วานคนอื่นคนอื่นเขาก็ไม่กล้าเข้าช่วยเหลือก็จะได้รับความยากลำบากในที่สุด   ท่านจึงสอนให้เป็นคนที่มีมนุษยสัมพันธ์ที่ดี

            คำอีสาน    แย้บ่ห่อนถ่อแขน  แลนบ่ห่อนถ่อแข่ง

            ภาษากลาง        ตัวแย้ไม่ใช่ใหญ่เท่ากับแขน    ตะกวดไม่ใช่ใหญ่เท่าขา

            ความหมาย        สอนให้เป็นคนที่พูดจาหรือทำอะไรให้เหมาะสมกับความเป็นจริง อย่าให้มันเกินกับความเป็นจริง   อย่าเป็นคนขี้โม้โอ้อวดตนเอง    จะทำให้คนอื่นหมั่นไส้หรือขาดความเคารพนับถือไป  กลายเป็นคนไม่มีค่า ไม่มีใครเชื่อในคำพูดหรือการกระทำในที่สุด.

 

 

ผะหญาสุภาษิต

            คำอีสาน    “จับควยให้จับบาดมันขี้    ถามหนี้ให้ถามยามเห็นเงิน”

                ภาษากลาง      จับควายให้จับเวลามันกำลังขี้   ถามหนี้ให้เวลาที่เห็นเขามีเงิน

                ความหมาย      จะทำอะไรทำในทันทีอย่าผลัดวันประกันพรุ่ง

            คำอีสาน  “ทางกว้งต่อก้วง    สังมาเทียวแต่ทางขอก   หมกปลาแดกตั้งโจ้โก้ สังมาจ้ำตั้งแตตอง”

                ภาษากลาง    ถนนกว้างทำไมถึงเดินที่ขอบถนน  ปลาร้าหมกมีมากมายทำไมจึงจิ้มเฉาพะใบตองห่อ”

                ความมหมาย    สอนให้รู้จักเลือกวิถีชีวิตของตน เพราะทางเลือกของชีวิตมีหลายทางไม่ได้มีเฉพาะเส้นทาเยวเหมือถนนแม้จะกว้างยาวแต่ก็เดินแค่ข้างถนน ปลาร้ามีอยู่มากแต่ก็จ้ำเอาเพียงใบตองเท่านั้น  คือให้เลือกการดำเนินชีวิตของตนให้เหมาะสมกับความรู้ความสามารถของตน

                คำอีสาน   “ ปลูกเฮือนมุงหญ้าฝนตกมาสังมาฮั่ว   บาดหว่าปดหญ้าไว้ฝนผัดแห้งบ่ถอง”

                ภาษากลาง    ปลูกบ้านมุงด้วยหญ้าทำไมฝนยั่งรั่วอยู่   เวลาถอดหญ้าออกฝนไม่มีซัดเข้าบ้านเลย

                ความหมาย      ใจของคนเราถ้าเปราะบางไม่มีภูมิคุ้มกันที่ดี ขาดการสังเกต ขาดจิตสำนึก ขาดการฝึกฝน ไม่เคยประสบกับความยากลำบาก แม้จะระมัดระวังเท่าใดก็ไม่สามารถจะรักษาไว้ได้ มักจะมีสิ่งที่ไม่ดีเข้ามาแทรก

                คำอีสาน  “ปุนปันให้พอดีกันก้ำเกิ่ง   อย่าให้หนักเพิ่นพุ้น เบาพี้บาปสินำ ครอบเนอ”

                ภาษากลาง    การแบ่งปันให้มีความเท่าเทียมกัน   อย่าให้หนักอีกคนหนึ่งเยาอีกคนหนึ่ง

                ความมหมาย     ให้เป็นคนที่มีความยุติธรรม  ไม่เปรียบคนอื่น   ไม่ว่าจะทำอะไรให้ยึดความยุติธรรม ไม่วาจะเป็นการทำงานหรือแบ่งปันสิ่งของให้มีความเท่าเทียมกันไม่ใช่ให้คนนหึ่งคนหนึ่งเบา จะก่อให้เกิดปัญหาถือว่าเป็ยบาปกรรม จะไม่มีความรุ่งเรือง คบหาสมาคมกันไม่ยืด

                คำอีสาน    “ไผสิแหนมเห็นฮู้ซาตาตั้งแต่เก่า  ไผสิคุกเข่าเข้าในท้องส่องเห็น”

                ภาษากลาง    ไม่มีใครที่จะสามารถรู้ว่าชะตาของตนว่าเป็นมาอย่างไรและจะเป็นอย่างไรในภายหน้า ใคจะสามารถมุดเข้าไปดูตับไตไส้พุงตนในท้องท้องได้

 

ผะ-หญาสุภาษิต

               คำอีสาน   “คบคนดีเป็นศรีแก่โต   คบตนชั่วอัปปาชัย”

               ภาษากลาง   คบกับคนดีเป็นเกียรติมีผลดีแก่ตน   คบกับคนชั่วมีแต่เรื่องเดือดร้อน

               ความหมาย   สอนให้เป็นคนที่รู้จักเลือกคบกับคน  ให้คบหาสมาคมกับคน คนที่มีความซื่อสัตย์ สุจริต ขยันหมั่นเพียร ไม่มั่วสุมสิ่งที่จะนำไปสู่ความเสื่อมจะพลอยทำให้ตนเองได้แบบอย่างได้รับคำชี้แนะในทางที่ถูกที่ควรก็จะนำไปสู่ความเจริญรุ่งเรืองในอนาคต   หากคบกับคนที่ไม่ดีเกียจคร้าน เป็นคดโกง เห็นแก่ตัว ไม่รู้จักทำมาหากิน เอาแต่เที่ยวเตร่เล่นการพนัน ก็จะชักชวนไปในทางที่ไม่ดีและจะนำพาไปกระทำความชั่วได้รับความเดือดร้อนเสียทรัพย์ ครอบครัวญาติมิตรวงค์ตระกูลเสื่อมเสียในที่สุด

             คำอีสาน    “ตกหมู่ขุน ส่อยขุนเกือม้า  ตกหมู่ข้าส่อยข้าพายโซน  ตกหมู่โจรซอยโจรหาบไหเหล้า”

            ภาษากลาง    ไปอยุ่ในหมู่ขุนนางให้ช่วยเหลือขุนนางเลี้ยงม้าพอได้ไปอยู่กับพวกข้าทาสก็ให้ช่วยเหลือข้าทาส

ทำงานแบกหาม  ถ้าเข้าไปในหมู่ขชองโจรก็ให้ช่วยพวกโจรหาบไหเหล้า

            ความหมาย  สอนให้เป็นคนขยันหมั่นเพียร ไม่เกียจคร้าน ให้รู้จักการพินิจพิจารณาในการช่วยเหลือคนทุกชนชั้น ไม่ว่าจะไปอยู่กับเจ้าขุนมูลนายก็ให้ช่วยกิจการงาน  ไม่ว่าจะอยู่กับข้าทาศบริวารก็ต้องช่วยเหลือการงานแม้จะเป็นงานที่หนักก็ควรแบ่งเบา  หรือแม้แต่เข้าไปในหมู่โจรก็ต้องช่วยหาบหามไหเหล้า   ก็คือไปอยู่ที่ใดอย่าอยู่เฉยต้องช่วยเหลือการงานของคนนั้นเพื่อเป็นการศึกษา จะได้รู้จักและนำไปใช้ในการดำเนินชีวิต  ให้เป็คนที่ไม่เลือกงานว่างานใดเป็นงานต่ำหรืองานสูง สามารถทำงานได้ทุกประเภท และให้เป็นคนที่มีประโยชน์ต่อทุกคนทุกหนแห่งที่เข้าไปอยู่  ทำตนให้เป็นประโยชน์ของสังคมนั่นเอง

             คำอีสาน  “นักปราชญ์ฮ้ายให้หมอบให้คาน          อันธพาลดี ให้หนีไกลสิบโยชน์”

             ภาษากลาง     นักปราชญ์ดุด่าว่ากล่าว  ตำหนิติเตียนให้รับฟังด้วยการหมอบคานเข้าหา   คนไม่ดีอันธพาลยกย่องชมเชยหรือกระทำดีด้วยให้หลีกหนีให้ไกลที่สุด

          ความหมาย  นักปราชญ์ผู้รู้ว่ากล่าวตักเตือนให้ยอมรับฟังและนำไปปฏิบัติเพราะนักปราชญ์ตำหนิดุด่าว่ากล่าว

จะกระทำด้วยความจริงใจอยากปรับเปลี่ยนเป็นคนดีแต่หากคนพาลที่เป็นอันธพาลพูดดีทำดีก็อย่าไว้วางใจสักวันหนึ่งก็

จะนำพาไปกระทำสิ่งที่ไม่ดีหรือถึงคราวหมดผลประโยชน์ก็จะถูกตำหนิใส่ร้ายให้ได้รับความเดือดร้อนหรือกลายเป็นคนไม่ดี

ไปชั่วชีวิต ไม่ประสบผลสำเร็จในชีวิต ก็คือ สอนให้คบกับนักปราชญ์ คนดี มีความซื่อสัตย์สุจริต ให้หลีกอย่าคบหากับคนพาลที่จะนำพาชีวิตไปในทางเสื่อม

     คำอีสาน   “เงินเต็มพา   บ่ถ่อผะหญาเต็มปูม”

      ภาษากลาง   มีเงินทองเต็มถุงเต็มไถ่    ไม่เท่ากับมีปัญญา

     ความหมาย      สอนให้รู้ว่า เงินทองทรัพย์สินมีความสำคัญน้อยกว่าการมีสติปัญญาที่ดี  เพราะเงินทองทรัพย์สินแม้จะมีมากมายก็มีวันหมดไปได้ หรือไม่สามารถจะรักษาเอาไว้ให้มั่นคงอยู่ในกายตลอไป  แต่สติปัญญาถ้ามีแล้วไม่มีใครสามารลักขโมยปล้นจี้เอาไปได้ และสามารถนำไปใช้ในการหาทรัพย์และรักษาสินที่มีไว้ได้  แม้ไม่มีเงินทองถ้ามีวิชาความรู้ สติปัญญาได้ก็สามารถหาวิธีที่จะหาทรัพย์สินได้ เมื่อหาทรัพย์สินมาได้แล้วก็รู้จักการวางแผนในการใช้ทรัพย์ให้เกิดประโยชน์และงอกเงยเพิ่มขึ้นได้อีก  ถ้าไม่มีความรู้แม้มีทรัพย์หากไม่รู้ใช้ไม่รู้จักนับวันแต่จะทำให้หมดไปในที่สุด กลายเป็นคนยากจนเข็ญใจ. คนโบราณสั่งสอนให้คนศึกษาหาความรู้ให้มีสติปัญญาเฉลียวฉลาดซึ่งถือว่าเป็นสิ่งที่ยั่งยืนในชีวิต

      คำอีสาน “ หมกปลาแดกมีคู    จี่ปูมีวาด”

       ภาษากลาง  “หมกปลาร้ามีวิธี    เผาปูก็ต้องมีวิธีการเป็นการเฉพาะ”

        ความหมาย    สอนให้เป็นคนที่มีความรอบคอบเรียนรู้เรืองต่างๆให้มีความอย่างถ่องแท้  เพราะทุกอย่างมันมีวิธีการที่ดีที่สุดเหมาสมในแต่ละอย่างสิ่งหนึ่งกระทำอย่างหนึ่งแต่อีกอย่างหนึ่งอาจจะเหมาะแก่การกระทำอีกอย่างหนึ่ง  แม้แต่เหตุการณ์หรือสิ่งเดียวกันหากเวลสแปรเปลี่ยนไปจะมากระทำเหมือนเดิมอาจจะไม่เหมาะสมก้ได้  เหมือนกับการหมกปลาร้าที่เห็นว่าง่ายแต่หากทำไปถุกวิธีก็จะทำให้ใลตองแตกไหม้ไม่อร่อยก็ได้ต้องรู้วิธีเป็นการเฉพาะนั้นๆ ก็คือสอนให้รู้จักว่าสถานการณ์อย่างใดควรควรพูดควรทำ แล้วก็ต้องเป็นคนที่มีความรอบรู้พาะด้านอย่างถ่องแท้

                               ***********************************************************************

 

ผะหญาสุภาษิต

คำอีสาน        “คันสิเทียวทางกว้าง     ให้หาฮ่มบังหัว      คันสิไปทางไก    ไถ่ถงให้มีพร้อม

                       คัยสิเทียวทางเวิ้ง       ให้หาถิงบั้งใหญ่     คัยสิขึ้นต้นไม้     ให้หม่องบ่อนสิลง”

ภาษากลาง        ถ้าจะเดินทางที่โล่งไก   ให้หาร่มไว้กางกันแดดฝัน      ถ้าจะเดินทางที่มีระยะทางไกล

                          ให้ถุงใส่ข้าวปลาอาหารให้พร้อม    ถ้าจะเดินทางที่มีระยะทางกว้างไกลคดเคี้ยว

                         ให้เตรียมกระบอกใส่น้ำเตรียมที่เพียงพอในการเดินทาง

                           ถ้าจะขึ้นต้นไม้ก็ให้พินิจพิจารณาหาทางที่จะลงจากต้นไม้ไว้ล่วงหน้าให้ได้

ความหมาย       สอนให้เป็นคนที่มีความพร้อม รอบคอบ พินิจพิจารณาในทุกๆด้านก่อนที่จะตัดสินใจกระทำสิ่งใด

                         จะกระทำสิ่งใดๆต้องมีการวางแผนให้เหมาะสมกับสิ่งนั้น จะได้ไม่เกิดปัญหาขึ้นทีหลังทำให้แก้ไขได้ยาก

คำอีสาน        “ คัยสิไปทางหน้า   ให้เหลียวหลังเบิ่งก่อน        คันหากเป็นมะลึดทึดเท่า   เซาถ่อนอย่าสิไป”

ภาษากลาง       หากจะเดินทางไปข้างหน้า ให้กลับมาดูว่าด้านหลังมีอะไรบ้าง

                         หากมีเหตุการณ์สิ่งที่ไม่ดีไม่งามมีเรื่องยุ่งๆเกิดขึ้น ให้เลิกไม่ต้องเดินทางไป.

ความหมาย        “สอนให้ข้อคิดในการกระทำสิ่งใดๆเปรียบเหมือนการเดินทาง

                           ถ้าจะเดินหน้ากระทำอะไรให้คิดอย่างรอบคอบดูให้แน่ชัด ให้ตรวจสอบความเป็นมาว่ามีอะไรเกิดขึ้นไหม

                           หากมีสิ่งที่ไม่ดีหรือเคยมีความเสียหายในการกระทำเมื่อครั้งก่อนๆที่ไม่สามารถตะป้องกันแก้ไขได้

                             หรือคนในบ้านหรือสังคมไม่พร้อมก้อย่าคิดที่จะกระทำ

คำอีสาน        “ คันอยากได้คู่ซ้อน    ให้มีผู้ปรึกษา       ให้ค่อยปรึกษาขุน     หมู่พงษ์พันเชื้อ

                        ให้เจ้าปรึกษาเฒ่า   ขุนกวนพ่อแม่       คันเฒ่าแก่บ่พ้อม    เซาถ่อนอย่าเอา”

ภาษากลาง       ถ้าอยากได้คู่ครอง   ให้มีที่ปรึกษา   ให้ปรึกษาคนที่มีความรู้มีประสบการณ์ญาติพี่น้องพ่อแม่

                       ถ้าญาติพี่น้องคนเฒ่าคนแก่ไม่พร้อมก็ให้เลิกอย่าได้ดันทุรังไปแต่งเด็ดขาด

ความหมาย      สอนให้ข้อคิดเกี่ยวกับการจะมีครอบครัวหรือกระทำสิ่งใดๆ อย่าได้ด่วนติดสินใจโดยไม่ได้ปรึกษาคนที่ใกล้ชิด

                       คนที่มีความรู้มีประสบการณ์ ก็คือ ผู้หลักผู้ใหญ่ในหมู่บ้าน ลุงป้าน้าอา พ่อแม่ ว่ามีความคิดเห็นอย่างไร

                       หากบุคคลเหล่านี้ไม่เห็นดีด้วยก้อย่าได้กระทำในสิ่งนั้น

                        หากเกิดปัญหาขึ้นทีหลังแล้วจะไม่มีใครให้ความช่วยเหลือเสียใจในภายหลัง

                         สรุปก็คือให้เป็นคนรอบคอบรับฟังความคิดเห็นของคนอื่นก่นที่จะกระทำสิ่งใดอย่าเอาแต่ใจตนเอง

คำอีสาน    “ ควมปากพ่อแม่นี่    หนักเกิ่งธรณี     ไผผู่ยำเกงนบ  หากสิฮุ่งเฮืองเมือหน้า”

ภาษากลาง     “ คำสั่งสอน คำพูดของพ่อแม่นี้   มีน้ำหนักเทียบเท่ากับโลกทั้งโลก

                          หากใครเชื่อฟังให้ความเคารพจะรุ่งเรืองในภายภาคหน้า

ความหมาย       คำพูด คำสั่งสอนของบิดามารดานั้นล้วนแต่เป็นความจริง

                       เพราะท่านได้มาจากประสบการณ์นาบอกเล่าให้ลูกๆได้ฟัง

                       เปรียบเหมือนยกเอาโลบกทั้งโลกมามายกตัวอย่างให้ดู

                      พ่อแม่บอกสั่งสอนเพราะด้วยความหวังดีอยากให้ลูกนั้นกระทำตนให้เหมาะสม

                       สามารถเรียนรู้ประสบการณ์เพื่อนำไปดำรงชีวิตต่อสู้กับปัญหาอุปสรรคที่จะเกิดขึ้นในชีวิต

ได้จึงได้เฝ้าพร่ำอบรมสั่งสอนหากใครที่เคารพเชื่อฟังแล้วก็ปฏิบัติตามจะเป้ฯคนที่ประสบผลสำเร็จมีความรุ่งเรืองในชีวิตของตนตลอดมีชีวิตอยู่ในโลก

                                                              ///////////////////////////////////////////////////////

 

 

ผะหญาสุภาษิต

ภาษาอีสาน                  “น้ำเลิ้กกว้าง  เฮาหยั่งกะยังเถิง    หัวใจคนบ่หยั่งถองเถิงได้”

ภาษากลาง            น้ำแม้จะลึกกว้างเราสามารถจะวัดได้    ใจของคนไม่สามารถจะหาอะไรมาวัดได้

ความหมาย           สอนให้เป็นคนที่มีความรอบคอบอย่าเชื่อใจของใครง่ายๆ เพราะใจของคนนั้นไม่สามารถที่วัดได้

                         ว่าเป็นอย่างไร บางคนดูดีแต่จิตใจโหดร้าย ไม่มีความจริงใจก็มี ต้องระมัดนะวังให้มาก ให้รู้จักเลือก

                         คบหาสมาคมกับคนด้วย อย่าดูแต่รูปกายภายนอก

ภาษาอีสาน              “คันบ่มีฝอยหมาบ่ห่อนขี้    หากบ่เป็นหนี้เขาบ่ห่อนถาม”

ภาษากลาง        ถ้าไม่มีขยะมูลฝอยสุนัขจะไม่มาถ่ายมูลใส่   ถ้าไม่มีหนี้เขาก็ย่อมไม่มาถาม

ความหมาย          สอนให้เป็นคนรู้จักหาเหคุผลมาวิเคราะห์สิ่งที่เกิดขึ้น  อย่าหลงเชื่ออะไรที่ยังไม่คิดไตร่ตรอง วิเคราะห์

                         เหตุการณ์ที่เกิดขึ้นด้วยเหตุด้วยผล   หากไม่มีเหตุผลก็จะไม่ตามมา  อย่าเชื่ออคติต่างๆต้องนำเอา

                         เหตุเอาผลมาคิดก่อนเชื่อในสิ่งใดๆที่พบเห็น

ภาษาอีสาน         “บ้านใกล้บ่ออึดเกลือ   ไปทางเฮืออึดน้ำ”

ภาษากลาง           คนที่มีบ้านอยู่ใกล้บ่อเกลือแต่ไม่มีเกลือกิน  ไปทางเรือกลับไม่มีน้ำดื่มกิน

ความหมาย          สอนให้คนมีความกระตือรือร้น ให้มีความขยันหมั่นเพียรรู้จักหาทรัพย์แม้ว่าจะมีมากอยู่แล้ว

                        ไม่ใช่อยู่อย่างประมาทว่าทรัพย์สินหรือสิ่งต่างๆอยู่รอบตัวเรามีเยอะแยะ แต่มันมีวันหมดหาก

                        ไม่หาไม่รีบฉกฉวยหรือวางแผนนำมาใช้ก็จะได้รับความเดือดร้อนในภายหลัง   อย่าเป็นคนเกียจ

                       คร้าน  ซึ่งความมั่งคั่งร่ำรวยทำให้คนเกียจคร้านไม่หาทรัพย์แล้วก็จะกลายเป็นคนยากจนในอนาคต

                       แม้เป็นลูกมหาเศรษฐีถ้าไม่รู้จักเสาะแสวงหารักษาทรัพย์สินที่มีมากมายพอไม่มีพ่อแม่ก็จะใช้จ่ายทรัพย์

                        หมดไปโดยไร้ประโยชน์จะได้รับความเดือดร้อนในที่สุด

ภาษาอีสาน        “บ่อนเข็ดให้ยำ    บ่อนคะลำให้ย่าน”

ภาษากลาง          บริเวณใดที่ว่าน่าเกรงขามให้ยำเกรง  ที่ใดที่มีการห้ามไว้ก็ให้เกรงกลัว

ความหมาย       สอนให้เป็นคนที่มีความเคารพยำเกรงสถานที่ บุคคลในสังคม  อาทิ บริเวณใดที่คนในสังคมหรือชุมชน

                      ยำเกรงว่าเป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ ก็ต้องยอมนับถือกับชุมชน ไม่ใช่ลบหลู่เหยียดหยาม หากเกิดเป็นอะไรขึ้นมา

                      คนในชุมชนจะไม่ให้การช่วยเหลือ    สิ่งใดที่ผู้หลักผู้ใหญ่ห้ามไม่ให้กระทำซึ่งส่วนใหญ่ก็จะเป็นสิ่งที่ไม่ดี

                      หากกระทำก็จะไดเผลที่ไม่ดีแก่ตนเองก็ให้เชื่อฟังอย่าไปกระทำแม้บางเรื่องจะไม่มีเหตุผลอธิบายก็ต้อง

                      ยอมรับในชุมชนนั้นๆ  ก็คือให้เป็นคนที่ยอมรับแนวความคิดคนอื่นไม่เป็นคนดื้อรั้น

ภาษาอีสาน        “ปากก่อนเพิ่นวาน     ขานก่อนเจ้า  คะลำ”

ภาษากลาง       พูดแสดงความคิดเห็นก่อนมีคนถามหรือวาน   ขานรับก่อนเจ้านาย ผู้บังคับบัญชา ผู้อาวุโส

                         กว่า เป็นสิ่งที่ไม่ดีหรือต้องห้าม

ความหมาย        สอนให้เป็นคนรู้จักกางเทศะ รู้ว่าเวลาใดควรกระทำสิ่งใด  เช่น เวลาใดควรเป็นผู้ฟังเวลาใด

                           ควรเป็นผู้

                      พูด  การแสดงความคิดเห็นก่อนหัวหน้า  พูดจาก่อนเจ้าบ้านหรือผู้มีอำนาจเป็นสิ่งที่ไม่ดีไม่

                       ควรกระทำอย่างยิ่ง

 

ผะญาสุภาษิตอีสาน

      ภาษาอีสาน     กกบ่ฝังแน่น    ปลายสิหนาดกใหญ่ กะตามถ่อน    ฮากบ่ฝังลึกพื้น  บ่มีหมั่นอยู่นาน   ดอกนา

     ภาษกลาง     ลำต้นฝังแน่น     ปลายจะมีใบดกหนาก็ช่าง   รากไม่ฝังลงลึกถึงพื้นแน่นหนา   ไม่มีความมั่นคงยืนต้นอยู่ได้ไม่นานหรอก

     คำแปล  จะทำให้อะไรให้คำนึงพื้นฐาน ต้องยึดหลักปักฐานให้มั่นคง  เพราะหากกระทำไปโดยขาดการคิดอย่างรอบคอบ โดยไม่คำนึงพิ้นฐานแม้จะทำให้ใหญ่โตสวยงามอย่างไรก็เกิดความไม่ยั่งยืนขึ้นได้ เปรียบเหมือนต้นไม้ถ้าลำต้นฝังดินไม่แน่นไม่รากที่แข็งแรงมั่นคงยึดกับพื้นดิน แม้กิ่งสาขาจะดกหนาสวยงามหากมีลมมาพัดก็จะทำให้ล้มลงได้ในที่สุด อาทิ การพัฒนาคนในชุมชนก็เหมือนกันต้องคำนึงถึงความเป็นอยู่ของแต่ละชุมชน

    ภาษาอีสาน    กาหากขอแซมเชื้อ   ฝูงหงส์ตระกูลใหญ่  สีหากดำบอกเชื้อ    แฝงได้กะบ่คือ

    ภาษากลาง     กาหากเข้าไปร่วมในหมู่ฝูงหงส์  สีดำมันบ่งบอกเชื้อ   เข้าไปร่วมอยู่ได้แต่ก็ไม่เหมาะสมเพราะสีมันฟ้องว่ามีความแตกต่าง

     คำแปล      ตัวเราที่มีฐานะยากจนฐานะต่ำต้อยด้อยวาสนา  จะไปอยู่ร่วมกับคนที่มีฐานะดีมีตระกูล  แม้จะเข้าไปอยู่ร่วมได้แต่ก็คงไม่มีความเหมาะสมเพราะสีมันบอกว่ายังเป็นคนต้อยต่ำด้อยวาสนาอยู่ดี   ก็คือสอนให้เป็นคนรู้จักเจียมตัว รู้จักฐานะของตน ไม่ให้หลงตน ให้รู้จักอ่อนน้อมถ่อมตน

      ภาษาอีสาน    เด็กน้อยมีเงินเฟื้อง   สองไพกะอยากอวด   ผู้ใหญ่มีหมื่นตื้อ  ถิอไว้ย่อวดไผ

    ภาษากลาง     เด็กมีเงินเฟื้องมีเงินแคเฟื้องหรือสองไพก็อวดอ้างว่ามีเงิน แต่ผู้ใหญ่มีเงินมากมายเป็นหทื่นเป็นแสนก็เก็บไว้ไม่อวดให้ใครได้รู้

      คำแปล   เด็กหรือคนจนที่มีเงินเพียงเล็กน้อยก็มักจะอวดอ้างคนอื่นว่าตนเองมีเงินมาก คุยโตโอ้อวดไม่มีความสำรวม แต่ผู้ใหญ่หรือคนที่มีเงินมากมายเขาจะนิ่งไม่คุยโอ้อวดผู้ใดจะเก็บเอาไว้  สอนให้เป็นคนมีความสำรวม อย่าคุยโม้โอ้อวดซึ่งไม่เป็นประโยชน์สำหรับตนทำให้คนอื่นเขาเบื่อหน่าย ขาดความเชื่อถือได้

    ภาษาอีสาน   โตเบิ่งโต    อย่าไปโสเบิ่งเรื่องเผิ่น   โตซ่อยโตให้ได้   อย่าไปเอิ้นใส่ไผ

   ภาษากลาง      ดูตัวเองก่อน   อย่าไปสนใจเรื่องของคนอื่น   ตัวเองช่วยตนเองให้ได้ อย่าไปขอร้องให้คนอื่นช่วยอยู่ร่ำไป

   คำแปล    ให้สำรวจความบกพร่องของตนเอง พัฒนาตนเอง อย่าสนใจหรือโทษตำหนิวิพากษ์วิจารณ์คนอื่น   พยายามช่วยตนเองให้ได้ก่อน อย่าไปหวังแต่จะไปพึ่งพาคนอื่นให้มาช่วยเหลือตนอยู่ตลอดเวลา  คือสอนให้เป็นคนรู้จักพึ่งตนเอง ขยันหมั่นเพียร  อย่าโทษคนอื่นเขา อย่าไปหวังแต่จะพื่งพาให้คนอื่นมาช่วยโดยที่ไม่ช่วยเองเลยในการแก้ไขปัญหาต่างๆ ให้ยึดว่า ตนเองเป็นที่พึ่งที่ดีที่สุด โดยไม่ต้องพึ่งพาคนอื่น เพราะคนอื่นเขาก็มีปัญหาของเขาเช่นกัน

ภาษาอีสาน     ให้เอาควมฮู้ หากินทางชอบ   ควมฮู้มีอยู่แล้ว    กินได้ชั่วชีวัง พุ้นเด

ภาษากลาง      ให้ความรู้คิดในการทำมาหากินในทางที่ถูกต้องชอบธรรม  ความรู้มีอยู่ในตัวแล้วจะสามารถนำไปใช้ได้ตลอดชีวิต

   คำแปล   ให้ใช้วิชาความรู้ที่มีอยู่ใช้ในการำรงชีวิตในทางที่ชอบธรรม อย่าไปเบียดเบียนคนอื่นให้ได้รับความเดือดร้อน  วิชาความรู้เป็นสิ่งที่มีค่ากว่าสิ่งใด ถ้าหากมีความรู้สามารถนำมาประยุกต์ใช้ได้ตลอดชีวิต  คือ สอนให้เป็นคนนำวิชาความรู้ที่ได้เรียนมาใช้มรทางที่ถูกต้อง  ให้ขยันหมั่นเพียรเรียนรู้อยู้ตลอเวลาเพราะวิชาความรู้ไม่มีใครเอาจากเราไปได้ หากมีความรู้ก็สามารถที่จะนำมาใช้ในการพัฒนาคุณภาพชีวิตได้ชั่วชีวิตของตนเลยทีเดียว คือ ปัญญามีค่ากว่าทรัพย์

 

ผะหญาสุภาษิต

 

ภาษาอีสาน          กินข้าวโต  อย่าโสความเพิ่น

ภาษากลาง        กินข้าวของตนเอง อย่าไปพูดหรือถกเถียงเรื่องของคนอื่น

ความหมาย        สอนให้เป็นคนรู้ว่าอะไรจำเป็น อะไรเป็นประโยชน์ ให้มีเหตุมีผล เปรียบเหมือนกินข้าวของตนเอง แล้วนำเรื่องของคนอื่นมาพูดมาถกเถียงจนเกิดความขัดแย้งในวงสนทนา  หรือไปนินทาว่าร้ายคนอื่นมันไม่มีประโยชน์สำหรับตนเอง ไม่ใช่เรื่องให้สนใจในการดำรงชีวิตของตนก็เพียงพอแล้ว

ภาษาอีสาน          กินหลายท้องแตก  แบกหลายหลังหัก

ภาษากลาง         กินมากเกินไปท้องรับไม่ไหวท้องก็จะแตก  แบกข้าวของมากเกินกำลังตนหลังก็จะหัก

ความหมาย         การจะกระทำสิ่งใดอะไรให้รู้จักการประมาณตนเองว่าตนมีความรู้ ความชำนาญ อย่ากระทำให้เกินกำลังของตนเอง หากกระทำแล้วจะทำให้เกิดเป็นโทษขึ้นได้      

ภาษาอีสาน        กินบ่ซ่างกินเป็นหนี้   ตดบ่ซ่างตดขี้ออกนำ

ภาษากลาง       กินไม่รู้จักประมาณเป็นหนี้    ผายลมไม่ระมัดระวังอุจจาระก็จะออกมาด้วย

ความหมาย        ให้รู้จักการประมาณในการกิน การใช้จ่าย ต้องคำนึงถึงหลักการเหตุผล ประโยชน์ ความจำเป็น

                              หากไม่ประมาณตนก็จะทำให้ตนเกิดความเดือดร้อนขึ้นได้    

ภาษาอีสาน          กินมำมำ  บ่คำเบิ่งท้อง

ภาษากลาง         เอาแต่กิน  ไม่ได้คำนึงถึงท้องของตน

ความหมาย         จะทำสิ่งใดให้คำนึงถึงกฎเกณฑ์ ข้อบังคับ ระเบียบวินัย จารีตประเพณี  ความเหมาะสมก่อนจึง

                                จะได้รับประโยชน์

ภาษาอีสาน       กินช้างกะบ่เหลือ   กินเสือกะบ่อิ่ม

ภาษากลาง       กินช้างก็ไม่เหลือ   กินเสือก็ไม่อิ่ม     

ความหมาย      ให้จักประมาณตนในการกิน  อย่าเป็นคนที่โลภมาก  จะทำให้ตนเองเกิดความเดือดร้อน

ภาษาอีสาน        กินพวมฮ้อน   ฟ้อนพวมเมา

ภาษากลาง        กินขณะกำลังร้อน  รำในขณะที่กำลังเมา

ความหมาย        ให้เป็นคนที่ตรงต่อเวลา ไม่เป็นคนพลัดวันประกันพรุ่ง ต้องทำในขณะนั้น ให้รู้จักกาลเวลา

                             หากปล่อยเอาไว้จะทำให้ล่าช้า สายเกินไปจนไม่สามารถแก้ไขได้

ภาษาอีสาน         ทุกข์ให้เลี้ยง  ปากเกลี้ยงให้ไหล่หนี

ภาษากลาง        คนที่ตกทุกข์ได้ยากให้นำมาเลี้ยงไว้หรือให้การสนับสนุน   ถ้าดีแต่พูด ประสบสอพลออย่าได้

                             เลี้ยงให้รีบหลีกหนีหรือไล่หนีไปให้ไกล

ความหมาย        ให้รู้จักเลือกอุปการะดูแลคน ถ้าคนที่ยากจนแต่มีความขยันขันแข็งจริงใจ ให้อุปการะเลี้ยงดูเอาไว้ แต่หากคนที่ประสบสอพลอ ขี้กียจ ไม่มีความเคารพนบน้อม ดีแต่พูดไปวันๆให้รีบไล่หนีไปห่างๆอย่าสนับสนุนอุปการะ สักวันจะนำความเดือดร้อนมาให้ได้

ภาษาอีสาน         ทุกข์บ่มีเสื้อผ้าฝาเฮือนดีพอหลี้อยู่    ทุกข์บ่ข้าวอยู่ท้องสิมนอนหลี้อยู่จั่งได๋

ภาษากลาง         ทุกข์ไม่เสื้อผ้าหากฝาผนังบ้านดีหรือพอมีก็สามารถหลบบังความอายไว้ได้   ถ้าทุกข์ไม่มีอะไร

                              จะกินไม่รู้จะนอนหลบอยู่ได้อย่างไร มันทุกข์ทรมานมาก

ความหมาย          ให้รู้จักลำดับความสำคัญในการดำรงชีวิต ว่าควรให้ความสำคัญอะไรก่อน จะใช้จ่ายในสิ่งใดก่อนหลัง   ให้เปรียบเทียบความสำคัญ ความเป็นก่อนหลังอย่างมีเหตุผล เช่น หากยากจนไม่มีเสื้อผ้าก็พอจะหลบอยู่ในบ้านได้ แต่หากเกิดทุกข์ยากลำบากไม่มีข้าวที่จะกินจะนอนหรือหลบอยู่ก็ไม่ได้เพราะความหิวมันจะหลบหลีกไม่ได้ ควรจะเตรียมในเรื่องอาหารการกินให้รอดพ้นก่อนเรื่องอื่นๆ เสื้อผ้าหากไม่สวมใส่ก้ไม่เดือดเท้าใด ใช้เท่าทีมีหรือหลบอยู่ในบ้านก็ยังได้.

ภาษาอีสาน            มีเงินหว่าได้    มีไม้เฮ็ดเฮือนงาม

ภาษากลาง           มีเงินมีทองจะพูดจะทำอะไรก็ได้   ถ้ามีไม้ก็สามารถจะทำบ้านหลังโตสวยงามได้

ความหมาย          ให้รู้จักวางแผนหาเงินหาทองเพราะคนมีเงินจะพูดจะคิดหรือจะทำอะไรก็สะดวก ไม่มีใครว่า หรืคราจำเป็นก็สามรถนำมาใช้ได้ทันที   เหมือนกับหากมีไม้มากๆก็สามารถจะนำปลูกสร้างบ้านเรือนให้สวยงามได้  คือให้รู้จักหารู้จักเก็บและรู้จักการใช้จ่าย เพื่อไม่ให้ตนลำบาก

ภาษาอีสาน            ความสุข    6  อย่าง     สุขมีข้าวกิน     สุขมีดินอยู่     สุขมีคู่นอน   สุขมีเงินคำใส่เต็มไถ่

                               สุขมีเฮือนใหญ่ มุงแป้นกระดาน  สุขมีลูกหลานมานั่งเฝ้า

ภาษากลาง       ความสุขมี 6 ประการ คือ  สุขเพราะมีข้าวกิน  สุขเพราะมีที่อยู่อาศัยเป็นผืนดินของตน  สุขเพราะมีคู่ครอง  สุขเพราะมีเงินมีทองพอใช้จ่ายพอจ่ายและได้มีเงินเก็บยามฉุกเฉินหรือต้องการสิ่งใดๆ สุขเพราะมีบ้านหลังใหญ่สวยงาม มั่นคงไว้คอยต้อนรับเพื่อนฝูงญาติพี่น้อง   สุขเพราะมีลกมีหลานมาเยี่ยมมาเยือนและเฝ้าดูแลยามเจ็บป่วย

ความหมาย       .ให้รู้จักเตรียมตัวให้พร้อมทรัพย์สินมีคุณงามความดี ให้พร้อมใน 6 ประการ ในเรื่องปัจจัยสี่อย่าให้ขาด  เป็นคนที่มีคุณค่าเป็นที่เรพนับถือของเหล่าลูกหลาน

ภาษาอีสาน              อยากทุกข์ให้เป็นนายคน   อยากสาละวนให้เอาเมียน้อย   อยากให้เขาป้อยให้ขี่ไส่หนทาง

ภาษากลาง            อยากทุกข์ให้เป็นหัวหน้างาน  อยากวุ่นวายให้ไปเอาภรรยาน้อย  อยากให้คนบ่นก่นด่าให้ไปอุจจาระใส่ถนน

ความหมาย         ให้รู้จักสภาพของตนเอง  อย่าหาความเดือดร้อนให้กับตนเอง   เป็นเจ้านายไม่ใช่เรื่องสนุกต้องเอาใจใส่ในการบริหารงานลำบาก ต้องควบคุมดูแลการทำงานของลูกน้องซึ่งมาแต่ละทิศละทางความคิดแตกต่างกันทำให้เป็นทุกข์  หากไม่เอาภรรยาน้อยก็จะทำให้ครอบครัววุ่นวายต้องแก้ไขปัญหาอยู่ร่ำไป  ถ้าไปอุจจาระใส่ถนนหนทางหรือทำเรื่องที่ไม่ดีไม่ถูกทำนองคลองธรรม ไม่เป็นไปตามขนบธรรมเนียมประเพณีก็จะได้รับคำตำหนิหรือถูกโจมดี

ภาษาอีสาน                อยากจนให้ขี้ถี่    อยากมีให้เฮ็ดทาน

ภาษากลาง              อยากยากจนให้เป็นคนตระหนี่    อยากมั่งมีให้รู้จักแบ่งปันให้ทาน

ความหมาย       .สอนให้เป็นคนรู้จักโอบอ้อมอารี อย่าเป็นตระหนี่ถี่เหนียว  เป็นคนเห็นแก่ตัวจะเป็นคนที่ไม่มีเพื่อนฝูงเวลาเกิดอะไรขึ้นก็จะไม่ได้รับความเหลือกลายเป็นคนยากจนไป แม้จะมีเงินทองมากล้นก็ไม่มีความสุข  อยากมั่งมีให้แบ่งปันคนอื่น ซึ่งจะทำให้มีเพื่อนฝูงมาก มีญาติพี่น้องพอตกทุกข์ได้ยากเพื่อนฝูงญาติพี่น้องก็จะช่วยเหลือเหมือนกับตนเคยให้เคยช่วยเหลือ แม้จะไม่มีเงินมากแต่ก็ร่ำรวยเพื่อนฝูงญาติมิตร

ภาษาอีสาน       อยากมีหลายมันไฮ้    อยากได้หลายมันตาย

ภาษากลาง       อยากทั่งมีเงินทองมากไปทำให้ตนได้รับความลำบาก   หากอยากมากเกินไปก็จะทำให้ตนเองตายได้

ความหมาย       ให้รู้จักการประมาณตนเองว่าสิ่งใดเหมาะสม สิ่งใดควรทำไม่ใช่ทำอะไรก็ให้มากเกินไป อาทิ คนที่อยากร่ำรวยเงินก็ไม่มีความสุขไม่มีแม้เวลาจะพักผ่อน ก็เลยกลายเป็นไม่มีความสุขไป ต้องรู้จักความเพียงพอ รู้จักอดทนละความโลภออกบ้างอย่าให้มากเกินไปไม่เกิดประโยชน์ อาจจะทำให้ตนเดือดร้อนมากกว่าจะเป็นสุข

 

      

• คันได้กินลาบซิ้นอย่าลืมแจ่วแพวผัก ได้กินพาเงินพาคำอย่าลืมกระเบียนฮ้าง
• คันเจ้าได้อยู่ยอดฟ้าผาสาทประดับมุข อย่าได้ลืมเฮียมทุกข์ผู้ขี่ควายคอนกล้า
• คันเจ้าได้ขี่ซ้างกั้งฮ่มเป็นพระยา อย่าได้ลืมคนทุกข์ผู้ขี่ควายคอนกล้า
• คันเจ้าได้ขี่ซ้างกั้งฮ่มสัปทน อย่าได้ลืมคนจนผู้แห่นำตีนซ้าง
  ถ้าได้ดิบได้ดีหรือได้เป็นใหญ่แล้วก็อย่าได้ลืมผู้คนรอบข้าง
  ลาบซิ้น = ลาบเนื้อ,   แจ่ว = น้ำพริกปลาร้า,   แพวผัก = ผักข้างรั้ว,   พาเงินพาคำ = ภาชนะเงิน,ทองคำ
  กระเบียนฮ้าง = กระด้งผุๆ,   กั้งฮ่ม = กางร่ม,   สัปทน = ร่มผ้าสีแดง เป็นเครื่องยศของขุนนาง
   
• เกลี้ยงแต่นอกทางในเป็นหมากเดื่อ หวานนอกเนื้อในส้มดั่งหมากนาว
• เกลี้ยงปากทางไหทางในเป็นปลาแดก เกลี้ยงปากบั้งขังข้อปากกะทอ
• เกลี้ยงฮอดใบ ใสฮอดลูก เกลี้ยงฮอดเข้าปลูก เกลี้ยงฮอดเข้าปัดลาน
   
• กาบ่มักท่าน้ำสมุทรหลวงกะบ่ว่า กาบ่มักท่าน้ำกะตามถ้อนช่างกา
• กินแกงแข้คางกะแจปากบ่ลั่น กินกะท้างคางกระด้างปากบ่เป็นชั้นบ้อ
   
• เก้าสิฆ่าสิบสิฆ่าให้เอาแก่นคะยูงตี อย่าได้เอาบาลีต่อยตีตางฆ้อน
  จะฆ่าให้ตายก็ฟาดด้วยไม้เนื้อแข็ง อย่าตีด้วยความรู้เลย
   
• เก้าสิฆ่าสิบสิฆ่าให้เอาแก่นคะยูงตี มาซ่างเอาหัวใจตีเน่านูมในเนื้อ
  ตายกะบ่ตายแท้พอทรงวิบาก อยากกะกินบ่ได้คาแค้นคั่งทวง
  ขอให้หาหมอส้องทำขวัญให้แน่ จั่งสิหายพยาธิฮ้ายคายส้องบ่ให้เสีย
  จะฆ่าให้ตายก็ฟาดด้วยไม้เนื้อแข็ง อย่าตีด้วยความรักความสงสารเลย
   
• ใจประสงค์สร้าง กลางดงกะว่าท่ง ใจขี้คร้าน กลางบ้านกะว่าดง
  ถ้าใจสู้ (ขยัน) อยู่กลางป่าดงก็เหมือนกลางทุ่ง ถ้าเกียจคร้านแม้อยู่กลางหมู่บ้านก็เหมือนในกลางป่า
  ท่ง = ทุ่ง, ทุ่งนา
   
• ใจบ่โสดาด้วยเว้าแม่นกะเป็นผิด ใจบ่โสดาดอมเว้าดีกะเป็นฮ้าย
  แม้นไม่สบอารมณแล้วจะพูดอย่างไรก็ไม่มีทางถูกใจได้
  โสดา = ยินดี, พอใจ,   เว้าแม่น = พูดถูกต้อง (ด้วยเหตุและผล),  เว้าดี = พูดด้วยดีๆ,   ฮ้าย = ร้าย
   
• ตีเจ็บแล้วแสนสิออยกะปานด่า แม่นว่าเว้าจ้อยจ้อยกะปานไม้แดกตา
  เมื่อถูกตีเจ็บแล้วจะปลอบประโลมปานใดก็ไม่หายเจ็บ
  ออย = ปลอบ,   เว้าจ้อยจ้อย = พูดฉอเลาะด้วยคำหวาน,   แดกตา = ทิ่มตา
   
• อย่าสุไลเสียถิ้ม พงษ์พันธุ์พี่น้องเก่า อย่าสุละเผ่าเซื้อ ไปย่องผู้อื่นดี
  อย่าได้ลืมญาติพี่น้องของตัวเอง ไปยกย่องว่าผู้อื่นดีกว่า
  สุไลเลียถิ้ม = ลืมเลือนไม่นึกถึง,   สุละ = ทอดทิ้ง,   ย่อง = ยกย่อง
   
• เชื้อชาติแฮ้ง เหม็นสาบกันเอง ปูสอนปูให้ย่างตรง ห่อนฤสิทำได้
  ตัวอย่างที่เลวหรือจะทำให้ผู้อื่นทำดีได้
  แฮ้ง = แร้ง,   ย่าง = เดิน
   
• หญิงฮูปฮ้าย ครองวัตรพางาม ชายฮูบทราม วิชาพาฮุ่ง
  หญิงแม้รูปชั่ว แต่จริยาวัตรทำให้งดงามได้ ชายแม้รูปทราม วิชาติดตัวก็ส่งให้เจริญรุ่งเรืองได้
  ฮูปฮ้าย = รูปไม่งาม,   ครองวัตร = จริยาวัตร, การกระทำ,   ฮูปทราม = รูปชั่วตัวดำ,   ฮุ่ง = เจริญรุ่งเรือง
   
• ความตายนี้แขวนคอทุกบาดย่าง ไผก็แขวนอ้อนต้อน เสมอด้ามดังเดียว
  ความตาย ติดตามเหมือนเงาตามตัว ไม่มีผู้ใดหลุดพ้น
  บาดย่าง = ทุกย่างก้าว,   ไผ = ใคร,   อ้อนต้อน = คอน, แขวน (สิ่งของขนาดเล็ก)
   
• ไปหาพระให้เอาของไปถวาย ไปหานายให้เอาของไปต้อน
  ต้อน = ต้อนรับ
   
• เดินทางบ่อสุดเส้น อย่าถอยหลังให้เขาเหยียบ ตายขอให้ตายหน้าพุ้นเขาสิเอิ้นว่าหาญ
  นักสู้ต้องสู้ไม่ถอยให้ตายอย่างวีรบุรุษ
  บ่อสุดเส้น = ไม่ถึงที่หมายปลายทาง,   สิเอิ้น = เรียก,   หาญ = กล้าหาญ
   
• คนผู้มีความฮู้ ซูซีเฮ็ดบ่แหม่น ความฮู้มีท่อแผ่นฟ้า เป็นบ้าท่อแผ่นดิน
  มีความรู้ท่วมหัวแต่เอาตัวไม่รอด
  ความฮู้ = ความรู้,   ซูซีเฮ็ดบ่แหม่น = ทำไม่ถูกต้อง,   ท่อ = เท่า
   
• ให้เจ้าคอยเพียรสร้าง เสมอแตนแปงซ่อ ให้สร้างก่อสืบไว้ เสมอเผิ้งสืบฮัง
  ให้ขยันสร้างตัวเหมือนผึ้งสร้างรัง
  แตน = แมลงคล้ายผึ้ง,   แปงซ่อ = สร้างรัง (ช่อ),   เผิ้ง = ผึ้ง,   สืบฮัง = สร้างรัง
   
• การงานนี้ อุปสรรคแสนหมู่ เกิดเป็นคนต้องสู้ อย่าถอยร่นหลีกหนี
  เกิดเป็นคนต้องหนักเอาเบาสู้
   
• บุญ บุญนี้บ่แหม่นของแบ่งได้ ปันแจกกันแหล่ว บ่อห่อนแยกออกได้ คือไม้ผ่ากลาง
  คือจั่งเฮากินข้าว เฮากินเฮาอิ่ม บ่แหม่นไปอิ่มท้อง เขาพุ้นผู้บ่กิน
  บุญ ผู้ใดสร้างผู้นั้นได้รับ ไม่สามารถแบ่งปันได้เหมือนสิ่งของ เหมือนข้าวผู้ใดกินผู้นันอิ่ม
  บ่แหม่น = ไม่ใช่,   บ่ห่อน = ไม่สามารถ,   พุ้น = โน้น
   
• ไผผู้เฮียนฮ่ำฮู้ วิชาปราชญ์ทางใด ก็ให้มีใจจด เผิ่งวิชาที่ตนฮู้
  เรียนรู้ให้เชี่ยวชาญเป็นวิชาเลี้ยงตัว
  ไผ = ผู้ใด,   เฮียนฮ่ำฮู้ = เรียนรู้,   เผิ่ง = พึ่ง,   ฮู้ = รู้
   
• ขอให้อดสาสู้ เพียรไปให้ถืกป่อง คุณอาจารย์ยกใส่เกล้า คนิงไว้อย่าสิลืม
  อดทนสู้ในสิ่งที่ถูกต้อง ยกย่องคุณอาจารย์
  อดสาสู้ = อดทนสู้,   ถืกป่อง = ถูกทาง,   คนิง = คนึง
   
• ให้เจ้าเอาความฮู้ หากินในทางชอบ ความฮู้มีอยู่แล้ว กินได้ชั่วชีวัง
  มีความรู้อยู่กับตัวหากินอย่างสุจริตได้ชั่วชีวิต
  ความฮู้ = ความรู้,  ชั่วชีวัง = ชั่วชีวิต
   
• คันว่าได้ดีแล้ว อย่าลืมคุณพ่อแม่ เผิ่นหากเลี้ยงแต่น้อย ถนอมให้ใหญ่สูง
  ได้ดีแล้วอย่าลืมบุพการี
  คันว่า = ถ้า,   เผิ่น = ท่าน
   
• ตกกะเทินว่าได้เฮียนแล้ว สิเฮียนเหมิดสู่ซ่อง เฮียนให้เผิ่นได้ย่อง เหมิดถ้วนคู่สู่แนว
  มีโอกาสได้เรียนแล้วต้องเรียนให้รู้จริงทุกอย่าง
  ตกกะเทิน = ถลำตัว,   เฮียน = เรียน,   เหมิดสู่ซ่อง = หมดทุกด้าน,   ย่อง = ยกย่อง,   เหมิดถ้วนคู่สู่แนว = หมดทุกด้าน
   
• ตกกะเทินว่าได้สู้ บ่ถอยหลังให้เขาว่า นับแต่มื้อสิก้าวไปหน้า บ่ถอย
  เมื่อได้สู้แล้วไม่มีถอยให้ใครดูถูกได้
   
• ฝนตกยังฮู้เอื้อน นอนกลางคืนยังฮู้ตื่น ความทุกข์ยังฮู้เตื้อง มีขึ้นเมื่อลุน
  ฝนตกยังซาได้ นอนหลับยังรู้ตื่น ความทุกข์ก็มีโอกาสกลายเป็นสุขในวันข้างหน้า (ถ้าพยายาม)
  เอื้อน = หยุด (ฝนซา),   เตื้อง = กระเตื้อง,   ลุน = วันข้างหน้า
   
• คำสอนพ่อแม่นี้หนักเกิ่งธรณี ผู้ใดยำเยงนบหากสิดีเมือหน้า
  ผู้ใดเคารพคำสั่งสอนพ่อแม่จะเจริญก้าวหน้า
  เกิ่ง = ก้ำกึ่ง,   ยำเยง = ยำเกรง,   สิดี = เจริญ,   เมือหน้า = ภายหน้า
   
• ยามยังน้อยให้หมั่นฮู้เฮียนคุณ บุญเฮามีสิยศสูงเพียงฟ้า
   
• ได้ขึ้นเฮือแล้ว อย่าลืมแพป้องไม้ไผ่ ได้เป็นใหญ่แล้ว อย่าลืมข้าผู้พลอย
   
• ชาติที่เงินคำแก้ว มันบ่แหม่นของไผ ผู้ใดมีใจเพียร หากสิหลงหลอนพ้อ
   
• ไผผู้มัวเมาคร้าน การงานตั้งต่อ บ่มีวันสิพบพ้อ เงินล้านค่าแพง
   
• ชื่อว่าโลกีย์กว้างเมืองคนมันบ่เที่ยง มันหากเงี่ยงซ่อยง่อยคือค่อยตลิ่งของ
  ลางเทื่อแนวเด็กน้อยสอนคนหัวด่อน ลางเทื่อลุกไพร่บ้านสอนท้าวพ่อพญา ก็มี
  โลกนี้ไม่เที่ยงหนอ วันนี้ลูกหลานอาจสอนพ่อแม่ พ่อเมืองยังต้องเชื่อชาวบ้าน
   
• ชื่อว่าแนวเด็กน้อย ตากอความคึดหม่อ ได้กอขอข้อหล่อ ความเว้าผัดอยู่ดาว
• เด็กน้อยมีความฮู้สองสามความมันก็อ่ง ผู้ใหญ่ฮู้ตั้งล้านก็อำไว้บ่ค่อยไข
  ความรู้มีเพียงน้อยนิด อย่าหยิ่งผยองอวดรู้
   
• ชื่อว่าแนวความเว้าของคนมันเกินง่าย   ได้เทิงหงายและคว่ำความเว้าบ่อยู่ความ
  เขาฮักเขาก็ย่อง เขาซังเขาก็ว่า   คือดั่งบักเค้าเม้า หมาเฒ่าเห่าแต่เขา
  คันเฮาทำดีแล้ว เขาซังก็ตามซ่าง   คันเฮาเฮ็ดแม่นแล้ว หยันหย่อก็ซ่างเขา
  เขาสิพากันท้วง ทั้งเมืองก็บ่เงี่ยง   เขาสิติทั้งค่าย ขายหน้าก็บ่อาย
   
• ขุดดินดั้นประสงค์หาแต่บ่อนกิ่ว แนวสิ่วไม้ประสงค์ไง้แต่บ่อนบาง

 

 

 

ภาษาอีสาน    “ถากไหม้(ไม้)บ่มีเหลี่ยมเค้า  แสนสิเกี้ยงกะบ่งาม”

     ภาษากลาง   “ ฟันจัดรูปเหลี่ยมไม้ถ้าไม่มีเหลี่ยมตั้งแต่ต้น   แม้จะเกลี้ยงเกลาแต่ก็ไม่สวยงาม”

        ความหมาย “ การกระทำอะไรต้องมีการวางแผน ยึดแบบยึดแผน ยึดขนบธรรมเนียมประเพณี  เค้ามูลดั้งเดิมของสิ่งนั้นๆ ก็คือความถูกต้องชอบธรรม   หากไม่ยึดแบบแผนหรือเค้าโครงที่วางไว้แม้จะฟันขัดเกลาให้เกลี้ยงเท่าใดก็ไม่มีความหมาย ขาดความชอบธรรม  ไม่มีความสวยงาม คนในสังคมไม่ยอรับนับถือ แม้ว่าจะทุ่มเทขนาใดก็ตาม การกระทำสิ่งใดต้องยึดแบบแผนของสิ่งนั้นๆ ไม่ใช่กระทำแบบเรื่อยเปื่อย”

      ภาษาอีสาน “เทียวทางบ่สุดเส้น  อย่าถอยหลังให้เขาเหยียบ  ตายขอให้ตายหน่า(หน้า)พุ่น เขาจังย้องหว่า (ว่า)หาญ”

      ภาษากลาง “ เดินทางไม้สุดเส้นทาง  อย่าถอยหลังกลับให้เขาเหยียบ  หากจะตายก็ขอให้ตายข้างหน้า เขาจึงจะยกย่องย่องว่าเป็นคนกล้าหาญ”

        ความหมาย “ จะทำอะไรให้ตั้งใจทำจริงๆจังๆวางแผนให้แน่วแน่  ให้กระทำด้วยใจอดทน มีความงามเพียรพยายาม ดั้นด้นไปให้ถึงที่สุด  ไม่ใช่กระทำไปได้นิดหน่อยพอเจอกับปัญหาอุปสรรคก็ยอมแพ้ท้อถอยละทิ้งความพยายาม ขาดความอดทน ไม่ต่อสู้เพื่อ เอาชนะกับอุปสรรค เหมือนเดินทางไปยังถึงที่หมายแล้วหวนกลับไม่ได้ประโยชน์อะไร    เมื่อได้ลงมือกระทำพินิจพิจารณาวางแผนตัดสินใจแล้วต้องกระทำให้สำเร็จหากไม่สำเร็จก็ให้ถึงที่สุด  คือต้องศึกษาปัญหากระทำต่อไปไม่อย่าท้อแท้(ให้ยึดว่า ปัญหาในวันนี้ คือ ผลสำเร็จที่เราแก้ปัญหาในวันก่อน  หากไม่มีปัญหาก็ไม่รู้ว่าประสบผลสำเร็จ ปัญหามีไว้แก้ไม่ได้มีไว้ให้หนี  หากหนีปัญหาจะเป็นผู้แพ้ในทันที) แม้จะไม่ประสบผลตามที่คาดก็อย่าให้อับจนเพราะท้อแท้ คนเขาจึงจะยกย่องสรรเสริญว่าเป็นคนกล้าหาญ”

      ภาษาอีสาน “นาดีถามหาข้าวปูก  ลูกดีถามหาพ่อแม่”

     ภาษากลาง “ นาดีทำแล้วได้ผลผลิตดีคนก็จะถามหาพันธ์ข้าว   ลูกหลานดีคนก็จะถามหาพ่อแม่”

     ความหมาย “การกระทำของลูกหลานหรือตนเองหากกระทำความดีจะส่งผลถึงวงศ์วาน บรรพบุรุษ พ่อแม่ตายายปู่ย่า   ดังนั้นก่อนจะกระทำสิ่งใดไม่ว่าจะดีหรือชั่วให้คำนึงถึงเชื้อชาติวงศ์ตระกูลของตน ให้รักษาชื่อเสียงวงศ์ตระกูลของตนเอาไว้ให้คนอื่นชื่นชมยกย่องสรรเสริญ เพราะการกระทำอันใดออกมาแล้วจะบ่งบอกถึงเชื้อเถาว์เหล่ากอของตน”

    ภาอีสาน “นอนคว่ำไฮ่(ให้)เบิ่งเชือกควาย  นอนหงายให้เบิ่งไพหญ้า”

   ภาษากลาง  “นอนคว่ำให้ดูเชือกผูกควายที่ใต้ถุนบ้าน  นอนหงายให้ดูหลังซึ่งเป็นหญ้า”

  ความหมาย “ให้เป็นคนที่มีความรอบคอบ มีสติอยู่ตลอดเวลา ไม่ว่าจะนั่งหรือนอน  ต้องเป็นคนที่ทันเหตุการณ์ หมั่นศึกษาหาความรู้อยู่ตลอดเวลา และสามารถปรับตัวเอง ปรับปรุงบ้านเรือนความเป็นอยู่ให้เหมาะสมกับสภาพแวดล้อม ให้สามารถเข้าได้กับทุกสถานการณ์ และต้องเป็นคนที่มีความเฉลียวฉลาด กล้าตัดสินใจว่าอะไรควรทำไม่ควรทำ  อาทิ หากนอนก็ให้ดูว่าเชือกควายของตนเป็นอย่างไรสมควรที่จะเปลี่ยนหรือยัง  หากมองดูที่หลังคามันชำรุดทรุดโทรมหรือไม่ควรปรับเปลี่ยนหรือย่างไร  หรืออีกนัยหนึ่งก็คือ ให้รู้จักดูสังเกตฐานะของคนว่าอยู่ฐานะใดควรกระทำตนอย่างใด นำมาเป็นแบบอย่าง คือไม่มองเพียงมุมเดียวต้องรู้ว่าฐานะต่ำสูงร่ำรวยขัดสนเข็ญใจควรกระทำตนอย่างไรจึงจะไม่เกิดความเดือดร้อนแก่ตนเองและผู้อื่น”

     ภาษาอีสาน “บ่มีความฮู้อย่าเว้าการเมือง  บ่นุ่งผ้าเหลืองอย่าเว้าการวัด”

     ภาษากลาง “ไม่มีความฮู้อย่าพูดเรื่องการเมือง   ไม่ได้บวชอย่าไปพูดเรื่องราวเกี่ยวกับกิจของพระสงฆ์ หรือเรื่องราวของวัดวาอารามหรือสั่งสอนคนอื่น”

     ความหมาย “  ให้เป็นคนที่รู้จักประมาณตนเอง หากไม่มีความรู้อะไรที่ถ่องแท้ชัดเจนแล้วอย่าไปพูด และการพูดก็ต้องรู้กาลเทศะว่าสิ่งควรพูดสิ่งใดไม่ควรพูด คำพูดบางคำแม้จะเป็นคำเดียวกันคนหนึ่งพูดอาจจะเป็นประโยชน์ให้ข้อคิด มีคนเชื่อถือแต่คนอีกคนหนึ่งนำมาพูดอาจจะกลายเป็นผลร้ายแก่ตนเองหรือต่อผู้อื่นก็ได้  จึงให้ระวังในคำพูดของตน ให้รู้ฐานะของตนว่าควรพูดในช่วงใดเวลาไหน หากไม่มีความรู้อย่างถ่องแท้ชัดเจน หรือหากพูดแล้วไม่สร้างสรรค์ขาดประโยชน์ ไม่มีความจำเป็นก็ไม่ต้องพูด แม้จะมีความรู้ในเรื่องนั้นเป็นอย่างดีก็ตาม”

 

ผะหญาสุภาษิตอีสาน

     ภาษาอีสาน  “มีเกียน คันบ่มีงัวพ้อม    สิเอาหยังมาแก่  เกียนคันบ่มีไม้ค้ำ  หัวสิง่ำใส่ดิน”

       ภาษากลาง    มีเกวียนถ้าไม่มีวัวพร้อม  จะเอาอะไรมาลากเกวียน   เกวียนหากไม่มีไม้ค้ำหัวก็จะวางติดดินไม่ทรงตัวอยู่ได้

       ความหมาย   “คนที่ดำรงตนอยู่ได้  อยู่ในสังคมอย่างเป็นสุข ต้องมีการพึ่งพาอาศัยกัน ต่างคนต่างก็ต้องช่วยเหลือซึ่งกันและกัน  หากอยู่ตัวคนเดียวก็จะลำบาก ไม่มีเพื่อนญาติมิตรจะทำอะไรก็ไม่ประสบผลสำเร็จ”

ภาษาอีสาน  “ คันแหม่นทีควมฮู้เต็มพุงเพียง  หากสอนโตบ่ได้ไผสิย่องว่าดี”

ภาษากลาง “  หากว่ามีความรู้มากมากมายจนเต็มพุงเต็มปาก  แต่หากว่าสอนหรือปฏิบัติตนไม่ได้ก็ไม่ใครยกย่องว่าดี”

 ความหมาย   “ แม้จะมีความรู้มากมาย หลายแขนง  แต่หากไม่สามารถนำมาปฏิบัติ หรือตนเองไม่ปฏิบัติตามความรู้ที่ตนมีก็จะไม่มีใครให้ความเคารพนับถือ”  คือต้องสามารถปฏิบัติตนให้เป็นแบบอย่างได้จึงจะมีคนเคารพนับถือ

ภาษาอีสาน “ คันได้เป็นใหญ่แล้ว   อย่าลืมคุณพวกไผ่(ไพร่)   คันหากไผ่ (ไพร่)บ่พ้อมสีหน้าบ่ฮุ่งเฮือง”

ภาษากลาง   “เมื่อได้เป็นใหญ่เป็นโตมีตำแหน่งอย่าลืมบุญคุณบรรดาไพร่    หากว่าไพร่ไม่ให้ความช่วยเหลือก็จะไม่รุ่งเรืองในวันข้างหน้า”

ความหมาย “ไม่มีให้เป็นคนลืมตัว   พอได้รับตำแหน่งใหญ่โตหรือได้ตำแหน่ง อย่าลืมชาวบ้านไพร่พลให้การสนับสนุน หากไพร่พลไม่พร้อมไม่ปฏิบัติตามก็จะทำให้ไม่มีความรุ่งเรือง การงานที่ทำก็จะไม่ประสบผลสำเร็จ”

ภาษาอีสาน “ เว้าแหกบ้านมันบ่มีเฮือง  เว้าแหกเมืองมันบ่มีขึ้นมีเกิน”

ภาษากลาง  “พูดแตกแยก ไม่เหมือนชาวบ้านมันไม่รุ่งเรือง  พูดแตกแยกเมืองทำอะไรก็ไม่เจริญรุ่งเรือง”

ความหมาย  “คนที่พูดเอาแต่ตนเอง พูดไม่สร้างสรรค์ เอาแต่ตนเป็นใหญ่ไม่มีเหตุผล ไม่คำนึงถึงความรู้สึกของคนอื่นทั้งบ้านทั้งเมือง จะทำให้ไม่ได้รับความเจริญรุ่งเรืองในการทำกิจการงานใดๆในชีวิต” ก็คือพูดให้คนแตกแยกขาดความสามัคคีกันไม่เกิดผลดีชาวบ้านชาวเมืองและตนเองก็จะไม่ได้รับความเจริญรุ่งเรืองในทีสุด.

 หมายเหตุ  ตัวอักษร-สระไทยบางตัว บางเสียง ออกเสียงภาษาอีสานไม่ได้  เสียงของตัว   ย  จะไม่เหมือนกับเสียงในภาษาอีสาน