ผะหญาสุภาษิต

            คำอีสาน    “จับควยให้จับบาดมันขี้    ถามหนี้ให้ถามยามเห็นเงิน”

                ภาษากลาง      จับควายให้จับเวลามันกำลังขี้   ถามหนี้ให้เวลาที่เห็นเขามีเงิน

                ความหมาย      จะทำอะไรทำในทันทีอย่าผลัดวันประกันพรุ่ง

            คำอีสาน  “ทางกว้งต่อก้วง    สังมาเทียวแต่ทางขอก   หมกปลาแดกตั้งโจ้โก้ สังมาจ้ำตั้งแตตอง”

                ภาษากลาง    ถนนกว้างทำไมถึงเดินที่ขอบถนน  ปลาร้าหมกมีมากมายทำไมจึงจิ้มเฉาพะใบตองห่อ”

                ความมหมาย    สอนให้รู้จักเลือกวิถีชีวิตของตน เพราะทางเลือกของชีวิตมีหลายทางไม่ได้มีเฉพาะเส้นทาเยวเหมือถนนแม้จะกว้างยาวแต่ก็เดินแค่ข้างถนน ปลาร้ามีอยู่มากแต่ก็จ้ำเอาเพียงใบตองเท่านั้น  คือให้เลือกการดำเนินชีวิตของตนให้เหมาะสมกับความรู้ความสามารถของตน

                คำอีสาน   “ ปลูกเฮือนมุงหญ้าฝนตกมาสังมาฮั่ว   บาดหว่าปดหญ้าไว้ฝนผัดแห้งบ่ถอง”

                ภาษากลาง    ปลูกบ้านมุงด้วยหญ้าทำไมฝนยั่งรั่วอยู่   เวลาถอดหญ้าออกฝนไม่มีซัดเข้าบ้านเลย

                ความหมาย      ใจของคนเราถ้าเปราะบางไม่มีภูมิคุ้มกันที่ดี ขาดการสังเกต ขาดจิตสำนึก ขาดการฝึกฝน ไม่เคยประสบกับความยากลำบาก แม้จะระมัดระวังเท่าใดก็ไม่สามารถจะรักษาไว้ได้ มักจะมีสิ่งที่ไม่ดีเข้ามาแทรก

                คำอีสาน  “ปุนปันให้พอดีกันก้ำเกิ่ง   อย่าให้หนักเพิ่นพุ้น เบาพี้บาปสินำ ครอบเนอ”

                ภาษากลาง    การแบ่งปันให้มีความเท่าเทียมกัน   อย่าให้หนักอีกคนหนึ่งเยาอีกคนหนึ่ง

                ความมหมาย     ให้เป็นคนที่มีความยุติธรรม  ไม่เปรียบคนอื่น   ไม่ว่าจะทำอะไรให้ยึดความยุติธรรม ไม่วาจะเป็นการทำงานหรือแบ่งปันสิ่งของให้มีความเท่าเทียมกันไม่ใช่ให้คนนหึ่งคนหนึ่งเบา จะก่อให้เกิดปัญหาถือว่าเป็ยบาปกรรม จะไม่มีความรุ่งเรือง คบหาสมาคมกันไม่ยืด

                คำอีสาน    “ไผสิแหนมเห็นฮู้ซาตาตั้งแต่เก่า  ไผสิคุกเข่าเข้าในท้องส่องเห็น”

                ภาษากลาง    ไม่มีใครที่จะสามารถรู้ว่าชะตาของตนว่าเป็นมาอย่างไรและจะเป็นอย่างไรในภายหน้า ใคจะสามารถมุดเข้าไปดูตับไตไส้พุงตนในท้องท้องได้

ผะ-หญาสุภาษิต

               คำอีสาน   “คบคนดีเป็นศรีแก่โต   คบตนชั่วอัปปาชัย”

               ภาษากลาง   คบกับคนดีเป็นเกียรติมีผลดีแก่ตน   คบกับคนชั่วมีแต่เรื่องเดือดร้อน

               ความหมาย   สอนให้เป็นคนที่รู้จักเลือกคบกับคน  ให้คบหาสมาคมกับคน คนที่มีความซื่อสัตย์ สุจริต ขยันหมั่นเพียร ไม่มั่วสุมสิ่งที่จะนำไปสู่ความเสื่อมจะพลอยทำให้ตนเองได้แบบอย่างได้รับคำชี้แนะในทางที่ถูกที่ควรก็จะนำไปสู่ความเจริญรุ่งเรืองในอนาคต   หากคบกับคนที่ไม่ดีเกียจคร้าน เป็นคดโกง เห็นแก่ตัว ไม่รู้จักทำมาหากิน เอาแต่เที่ยวเตร่เล่นการพนัน ก็จะชักชวนไปในทางที่ไม่ดีและจะนำพาไปกระทำความชั่วได้รับความเดือดร้อนเสียทรัพย์ ครอบครัวญาติมิตรวงค์ตระกูลเสื่อมเสียในที่สุด

             คำอีสาน    “ตกหมู่ขุน ส่อยขุนเกือม้า  ตกหมู่ข้าส่อยข้าพายโซน  ตกหมู่โจรซอยโจรหาบไหเหล้า”

            ภาษากลาง    ไปอยุ่ในหมู่ขุนนางให้ช่วยเหลือขุนนางเลี้ยงม้าพอได้ไปอยู่กับพวกข้าทาสก็ให้ช่วยเหลือข้าทาส

ทำงานแบกหาม  ถ้าเข้าไปในหมู่ขชองโจรก็ให้ช่วยพวกโจรหาบไหเหล้า

            ความหมาย  สอนให้เป็นคนขยันหมั่นเพียร ไม่เกียจคร้าน ให้รู้จักการพินิจพิจารณาในการช่วยเหลือคนทุกชนชั้น ไม่ว่าจะไปอยู่กับเจ้าขุนมูลนายก็ให้ช่วยกิจการงาน  ไม่ว่าจะอยู่กับข้าทาศบริวารก็ต้องช่วยเหลือการงานแม้จะเป็นงานที่หนักก็ควรแบ่งเบา  หรือแม้แต่เข้าไปในหมู่โจรก็ต้องช่วยหาบหามไหเหล้า   ก็คือไปอยู่ที่ใดอย่าอยู่เฉยต้องช่วยเหลือการงานของคนนั้นเพื่อเป็นการศึกษา จะได้รู้จักและนำไปใช้ในการดำเนินชีวิต  ให้เป็คนที่ไม่เลือกงานว่างานใดเป็นงานต่ำหรืองานสูง สามารถทำงานได้ทุกประเภท และให้เป็นคนที่มีประโยชน์ต่อทุกคนทุกหนแห่งที่เข้าไปอยู่  ทำตนให้เป็นประโยชน์ของสังคมนั่นเอง

             คำอีสาน  “นักปราชญ์ฮ้ายให้หมอบให้คาน          อันธพาลดี ให้หนีไกลสิบโยชน์”

             ภาษากลาง     นักปราชญ์ดุด่าว่ากล่าว  ตำหนิติเตียนให้รับฟังด้วยการหมอบคานเข้าหา   คนไม่ดีอันธพาลยกย่องชมเชยหรือกระทำดีด้วยให้หลีกหนีให้ไกลที่สุด

          ความหมาย  นักปราชญ์ผู้รู้ว่ากล่าวตักเตือนให้ยอมรับฟังและนำไปปฏิบัติเพราะนักปราชญ์ตำหนิดุด่าว่ากล่าว

จะกระทำด้วยความจริงใจอยากปรับเปลี่ยนเป็นคนดีแต่หากคนพาลที่เป็นอันธพาลพูดดีทำดีก็อย่าไว้วางใจสักวันหนึ่งก็

จะนำพาไปกระทำสิ่งที่ไม่ดีหรือถึงคราวหมดผลประโยชน์ก็จะถูกตำหนิใส่ร้ายให้ได้รับความเดือดร้อนหรือกลายเป็นคนไม่ดี

ไปชั่วชีวิต ไม่ประสบผลสำเร็จในชีวิต ก็คือ สอนให้คบกับนักปราชญ์ คนดี มีความซื่อสัตย์สุจริต ให้หลีกอย่าคบหากับคนพาลที่จะนำพาชีวิตไปในทางเสื่อม

     คำอีสาน   “เงินเต็มพา   บ่ถ่อผะหญาเต็มปูม”

      ภาษากลาง   มีเงินทองเต็มถุงเต็มไถ่    ไม่เท่ากับมีปัญญา

     ความหมาย      สอนให้รู้ว่า เงินทองทรัพย์สินมีความสำคัญน้อยกว่าการมีสติปัญญาที่ดี  เพราะเงินทองทรัพย์สินแม้จะมีมากมายก็มีวันหมดไปได้ หรือไม่สามารถจะรักษาเอาไว้ให้มั่นคงอยู่ในกายตลอไป  แต่สติปัญญาถ้ามีแล้วไม่มีใครสามารลักขโมยปล้นจี้เอาไปได้ และสามารถนำไปใช้ในการหาทรัพย์และรักษาสินที่มีไว้ได้  แม้ไม่มีเงินทองถ้ามีวิชาความรู้ สติปัญญาได้ก็สามารถหาวิธีที่จะหาทรัพย์สินได้ เมื่อหาทรัพย์สินมาได้แล้วก็รู้จักการวางแผนในการใช้ทรัพย์ให้เกิดประโยชน์และงอกเงยเพิ่มขึ้นได้อีก  ถ้าไม่มีความรู้แม้มีทรัพย์หากไม่รู้ใช้ไม่รู้จักนับวันแต่จะทำให้หมดไปในที่สุด กลายเป็นคนยากจนเข็ญใจ. คนโบราณสั่งสอนให้คนศึกษาหาความรู้ให้มีสติปัญญาเฉลียวฉลาดซึ่งถือว่าเป็นสิ่งที่ยั่งยืนในชีวิต

      คำอีสาน “ หมกปลาแดกมีคู    จี่ปูมีวาด”

       ภาษากลาง  “หมกปลาร้ามีวิธี    เผาปูก็ต้องมีวิธีการเป็นการเฉพาะ”

        ความหมาย    สอนให้เป็นคนที่มีความรอบคอบเรียนรู้เรืองต่างๆให้มีความอย่างถ่องแท้  เพราะทุกอย่างมันมีวิธีการที่ดีที่สุดเหมาสมในแต่ละอย่างสิ่งหนึ่งกระทำอย่างหนึ่งแต่อีกอย่างหนึ่งอาจจะเหมาะแก่การกระทำอีกอย่างหนึ่ง  แม้แต่เหตุการณ์หรือสิ่งเดียวกันหากเวลสแปรเปลี่ยนไปจะมากระทำเหมือนเดิมอาจจะไม่เหมาะสมก้ได้  เหมือนกับการหมกปลาร้าที่เห็นว่าง่ายแต่หากทำไปถุกวิธีก็จะทำให้ใลตองแตกไหม้ไม่อร่อยก็ได้ต้องรู้วิธีเป็นการเฉพาะนั้นๆ ก็คือสอนให้รู้จักว่าสถานการณ์อย่างใดควรควรพูดควรทำ แล้วก็ต้องเป็นคนที่มีความรอบรู้พาะด้านอย่างถ่องแท้

                               ***********************************************************************

ผะหญาสุภาษิต

คำอีสาน        “คันสิเทียวทางกว้าง     ให้หาฮ่มบังหัว      คันสิไปทางไก    ไถ่ถงให้มีพร้อม

                       คัยสิเทียวทางเวิ้ง       ให้หาถิงบั้งใหญ่     คัยสิขึ้นต้นไม้     ให้หม่องบ่อนสิลง”

ภาษากลาง        ถ้าจะเดินทางที่โล่งไก   ให้หาร่มไว้กางกันแดดฝัน      ถ้าจะเดินทางที่มีระยะทางไกล

                          ให้ถุงใส่ข้าวปลาอาหารให้พร้อม    ถ้าจะเดินทางที่มีระยะทางกว้างไกลคดเคี้ยว

                         ให้เตรียมกระบอกใส่น้ำเตรียมที่เพียงพอในการเดินทาง

                           ถ้าจะขึ้นต้นไม้ก็ให้พินิจพิจารณาหาทางที่จะลงจากต้นไม้ไว้ล่วงหน้าให้ได้

ความหมาย       สอนให้เป็นคนที่มีความพร้อม รอบคอบ พินิจพิจารณาในทุกๆด้านก่อนที่จะตัดสินใจกระทำสิ่งใด

                         จะกระทำสิ่งใดๆต้องมีการวางแผนให้เหมาะสมกับสิ่งนั้น จะได้ไม่เกิดปัญหาขึ้นทีหลังทำให้แก้ไขได้ยาก

คำอีสาน        “ คัยสิไปทางหน้า   ให้เหลียวหลังเบิ่งก่อน        คันหากเป็นมะลึดทึดเท่า   เซาถ่อนอย่าสิไป”

ภาษากลาง       หากจะเดินทางไปข้างหน้า ให้กลับมาดูว่าด้านหลังมีอะไรบ้าง

                         หากมีเหตุการณ์สิ่งที่ไม่ดีไม่งามมีเรื่องยุ่งๆเกิดขึ้น ให้เลิกไม่ต้องเดินทางไป.

ความหมาย        “สอนให้ข้อคิดในการกระทำสิ่งใดๆเปรียบเหมือนการเดินทาง

                           ถ้าจะเดินหน้ากระทำอะไรให้คิดอย่างรอบคอบดูให้แน่ชัด ให้ตรวจสอบความเป็นมาว่ามีอะไรเกิดขึ้นไหม

                           หากมีสิ่งที่ไม่ดีหรือเคยมีความเสียหายในการกระทำเมื่อครั้งก่อนๆที่ไม่สามารถตะป้องกันแก้ไขได้

                             หรือคนในบ้านหรือสังคมไม่พร้อมก้อย่าคิดที่จะกระทำ

คำอีสาน        “ คันอยากได้คู่ซ้อน    ให้มีผู้ปรึกษา       ให้ค่อยปรึกษาขุน     หมู่พงษ์พันเชื้อ

                        ให้เจ้าปรึกษาเฒ่า   ขุนกวนพ่อแม่       คันเฒ่าแก่บ่พ้อม    เซาถ่อนอย่าเอา”

ภาษากลาง       ถ้าอยากได้คู่ครอง   ให้มีที่ปรึกษา   ให้ปรึกษาคนที่มีความรู้มีประสบการณ์ญาติพี่น้องพ่อแม่

                       ถ้าญาติพี่น้องคนเฒ่าคนแก่ไม่พร้อมก็ให้เลิกอย่าได้ดันทุรังไปแต่งเด็ดขาด

ความหมาย      สอนให้ข้อคิดเกี่ยวกับการจะมีครอบครัวหรือกระทำสิ่งใดๆ อย่าได้ด่วนติดสินใจโดยไม่ได้ปรึกษาคนที่ใกล้ชิด

                       คนที่มีความรู้มีประสบการณ์ ก็คือ ผู้หลักผู้ใหญ่ในหมู่บ้าน ลุงป้าน้าอา พ่อแม่ ว่ามีความคิดเห็นอย่างไร

                       หากบุคคลเหล่านี้ไม่เห็นดีด้วยก้อย่าได้กระทำในสิ่งนั้น

                        หากเกิดปัญหาขึ้นทีหลังแล้วจะไม่มีใครให้ความช่วยเหลือเสียใจในภายหลัง

                         สรุปก็คือให้เป็นคนรอบคอบรับฟังความคิดเห็นของคนอื่นก่นที่จะกระทำสิ่งใดอย่าเอาแต่ใจตนเอง

คำอีสาน    “ ควมปากพ่อแม่นี่    หนักเกิ่งธรณี     ไผผู่ยำเกงนบ  หากสิฮุ่งเฮืองเมือหน้า”

ภาษากลาง     “ คำสั่งสอน คำพูดของพ่อแม่นี้   มีน้ำหนักเทียบเท่ากับโลกทั้งโลก

                          หากใครเชื่อฟังให้ความเคารพจะรุ่งเรืองในภายภาคหน้า

ความหมาย       คำพูด คำสั่งสอนของบิดามารดานั้นล้วนแต่เป็นความจริง

                       เพราะท่านได้มาจากประสบการณ์นาบอกเล่าให้ลูกๆได้ฟัง

                       เปรียบเหมือนยกเอาโลบกทั้งโลกมามายกตัวอย่างให้ดู

                      พ่อแม่บอกสั่งสอนเพราะด้วยความหวังดีอยากให้ลูกนั้นกระทำตนให้เหมาะสม

                       สามารถเรียนรู้ประสบการณ์เพื่อนำไปดำรงชีวิตต่อสู้กับปัญหาอุปสรรคที่จะเกิดขึ้นในชีวิต

ได้จึงได้เฝ้าพร่ำอบรมสั่งสอนหากใครที่เคารพเชื่อฟังแล้วก็ปฏิบัติตามจะเป้ฯคนที่ประสบผลสำเร็จมีความรุ่งเรืองในชีวิตของตนตลอดมีชีวิตอยู่ในโลก

                                                              ///////////////////////////////////////////////////////

ผะหญาสุภาษิต

ภาษาอีสาน                  “น้ำเลิ้กกว้าง  เฮาหยั่งกะยังเถิง    หัวใจคนบ่หยั่งถองเถิงได้”

ภาษากลาง            น้ำแม้จะลึกกว้างเราสามารถจะวัดได้    ใจของคนไม่สามารถจะหาอะไรมาวัดได้

ความหมาย           สอนให้เป็นคนที่มีความรอบคอบอย่าเชื่อใจของใครง่ายๆ เพราะใจของคนนั้นไม่สามารถที่วัดได้

                         ว่าเป็นอย่างไร บางคนดูดีแต่จิตใจโหดร้าย ไม่มีความจริงใจก็มี ต้องระมัดนะวังให้มาก ให้รู้จักเลือก

                         คบหาสมาคมกับคนด้วย อย่าดูแต่รูปกายภายนอก

ภาษาอีสาน              “คันบ่มีฝอยหมาบ่ห่อนขี้    หากบ่เป็นหนี้เขาบ่ห่อนถาม”

ภาษากลาง        ถ้าไม่มีขยะมูลฝอยสุนัขจะไม่มาถ่ายมูลใส่   ถ้าไม่มีหนี้เขาก็ย่อมไม่มาถาม

ความหมาย          สอนให้เป็นคนรู้จักหาเหคุผลมาวิเคราะห์สิ่งที่เกิดขึ้น  อย่าหลงเชื่ออะไรที่ยังไม่คิดไตร่ตรอง วิเคราะห์

                         เหตุการณ์ที่เกิดขึ้นด้วยเหตุด้วยผล   หากไม่มีเหตุผลก็จะไม่ตามมา  อย่าเชื่ออคติต่างๆต้องนำเอา

                         เหตุเอาผลมาคิดก่อนเชื่อในสิ่งใดๆที่พบเห็น

ภาษาอีสาน         “บ้านใกล้บ่ออึดเกลือ   ไปทางเฮืออึดน้ำ”

ภาษากลาง           คนที่มีบ้านอยู่ใกล้บ่อเกลือแต่ไม่มีเกลือกิน  ไปทางเรือกลับไม่มีน้ำดื่มกิน

ความหมาย          สอนให้คนมีความกระตือรือร้น ให้มีความขยันหมั่นเพียรรู้จักหาทรัพย์แม้ว่าจะมีมากอยู่แล้ว

                        ไม่ใช่อยู่อย่างประมาทว่าทรัพย์สินหรือสิ่งต่างๆอยู่รอบตัวเรามีเยอะแยะ แต่มันมีวันหมดหาก

                        ไม่หาไม่รีบฉกฉวยหรือวางแผนนำมาใช้ก็จะได้รับความเดือดร้อนในภายหลัง   อย่าเป็นคนเกียจ

                       คร้าน  ซึ่งความมั่งคั่งร่ำรวยทำให้คนเกียจคร้านไม่หาทรัพย์แล้วก็จะกลายเป็นคนยากจนในอนาคต

                       แม้เป็นลูกมหาเศรษฐีถ้าไม่รู้จักเสาะแสวงหารักษาทรัพย์สินที่มีมากมายพอไม่มีพ่อแม่ก็จะใช้จ่ายทรัพย์

                        หมดไปโดยไร้ประโยชน์จะได้รับความเดือดร้อนในที่สุด

ภาษาอีสาน        “บ่อนเข็ดให้ยำ    บ่อนคะลำให้ย่าน”

ภาษากลาง          บริเวณใดที่ว่าน่าเกรงขามให้ยำเกรง  ที่ใดที่มีการห้ามไว้ก็ให้เกรงกลัว

ความหมาย       สอนให้เป็นคนที่มีความเคารพยำเกรงสถานที่ บุคคลในสังคม  อาทิ บริเวณใดที่คนในสังคมหรือชุมชน

                      ยำเกรงว่าเป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ ก็ต้องยอมนับถือกับชุมชน ไม่ใช่ลบหลู่เหยียดหยาม หากเกิดเป็นอะไรขึ้นมา

                      คนในชุมชนจะไม่ให้การช่วยเหลือ    สิ่งใดที่ผู้หลักผู้ใหญ่ห้ามไม่ให้กระทำซึ่งส่วนใหญ่ก็จะเป็นสิ่งที่ไม่ดี

                      หากกระทำก็จะไดเผลที่ไม่ดีแก่ตนเองก็ให้เชื่อฟังอย่าไปกระทำแม้บางเรื่องจะไม่มีเหตุผลอธิบายก็ต้อง

                      ยอมรับในชุมชนนั้นๆ  ก็คือให้เป็นคนที่ยอมรับแนวความคิดคนอื่นไม่เป็นคนดื้อรั้น

ภาษาอีสาน        “ปากก่อนเพิ่นวาน     ขานก่อนเจ้า  คะลำ”

ภาษากลาง       พูดแสดงความคิดเห็นก่อนมีคนถามหรือวาน   ขานรับก่อนเจ้านาย ผู้บังคับบัญชา ผู้อาวุโส

                         กว่า เป็นสิ่งที่ไม่ดีหรือต้องห้าม

ความหมาย        สอนให้เป็นคนรู้จักกางเทศะ รู้ว่าเวลาใดควรกระทำสิ่งใด  เช่น เวลาใดควรเป็นผู้ฟังเวลาใด

                           ควรเป็นผู้

                      พูด  การแสดงความคิดเห็นก่อนหัวหน้า  พูดจาก่อนเจ้าบ้านหรือผู้มีอำนาจเป็นสิ่งที่ไม่ดีไม่

                       ควรกระทำอย่างยิ่ง

ผะญาสุภาษิตอีสาน

      ภาษาอีสาน     กกบ่ฝังแน่น    ปลายสิหนาดกใหญ่ กะตามถ่อน    ฮากบ่ฝังลึกพื้น  บ่มีหมั่นอยู่นาน   ดอกนา

     ภาษกลาง     ลำต้นฝังแน่น     ปลายจะมีใบดกหนาก็ช่าง   รากไม่ฝังลงลึกถึงพื้นแน่นหนา   ไม่มีความมั่นคงยืนต้นอยู่ได้ไม่นานหรอก

     คำแปล  จะทำให้อะไรให้คำนึงพื้นฐาน ต้องยึดหลักปักฐานให้มั่นคง  เพราะหากกระทำไปโดยขาดการคิดอย่างรอบคอบ โดยไม่คำนึงพิ้นฐานแม้จะทำให้ใหญ่โตสวยงามอย่างไรก็เกิดความไม่ยั่งยืนขึ้นได้ เปรียบเหมือนต้นไม้ถ้าลำต้นฝังดินไม่แน่นไม่รากที่แข็งแรงมั่นคงยึดกับพื้นดิน แม้กิ่งสาขาจะดกหนาสวยงามหากมีลมมาพัดก็จะทำให้ล้มลงได้ในที่สุด อาทิ การพัฒนาคนในชุมชนก็เหมือนกันต้องคำนึงถึงความเป็นอยู่ของแต่ละชุมชน

    ภาษาอีสาน    กาหากขอแซมเชื้อ   ฝูงหงส์ตระกูลใหญ่  สีหากดำบอกเชื้อ    แฝงได้กะบ่คือ

    ภาษากลาง     กาหากเข้าไปร่วมในหมู่ฝูงหงส์  สีดำมันบ่งบอกเชื้อ   เข้าไปร่วมอยู่ได้แต่ก็ไม่เหมาะสมเพราะสีมันฟ้องว่ามีความแตกต่าง

     คำแปล      ตัวเราที่มีฐานะยากจนฐานะต่ำต้อยด้อยวาสนา  จะไปอยู่ร่วมกับคนที่มีฐานะดีมีตระกูล  แม้จะเข้าไปอยู่ร่วมได้แต่ก็คงไม่มีความเหมาะสมเพราะสีมันบอกว่ายังเป็นคนต้อยต่ำด้อยวาสนาอยู่ดี   ก็คือสอนให้เป็นคนรู้จักเจียมตัว รู้จักฐานะของตน ไม่ให้หลงตน ให้รู้จักอ่อนน้อมถ่อมตน

      ภาษาอีสาน    เด็กน้อยมีเงินเฟื้อง   สองไพกะอยากอวด   ผู้ใหญ่มีหมื่นตื้อ  ถิอไว้ย่อวดไผ

    ภาษากลาง     เด็กมีเงินเฟื้องมีเงินแคเฟื้องหรือสองไพก็อวดอ้างว่ามีเงิน แต่ผู้ใหญ่มีเงินมากมายเป็นหทื่นเป็นแสนก็เก็บไว้ไม่อวดให้ใครได้รู้

      คำแปล   เด็กหรือคนจนที่มีเงินเพียงเล็กน้อยก็มักจะอวดอ้างคนอื่นว่าตนเองมีเงินมาก คุยโตโอ้อวดไม่มีความสำรวม แต่ผู้ใหญ่หรือคนที่มีเงินมากมายเขาจะนิ่งไม่คุยโอ้อวดผู้ใดจะเก็บเอาไว้  สอนให้เป็นคนมีความสำรวม อย่าคุยโม้โอ้อวดซึ่งไม่เป็นประโยชน์สำหรับตนทำให้คนอื่นเขาเบื่อหน่าย ขาดความเชื่อถือได้

    ภาษาอีสาน   โตเบิ่งโต    อย่าไปโสเบิ่งเรื่องเผิ่น   โตซ่อยโตให้ได้   อย่าไปเอิ้นใส่ไผ

   ภาษากลาง      ดูตัวเองก่อน   อย่าไปสนใจเรื่องของคนอื่น   ตัวเองช่วยตนเองให้ได้ อย่าไปขอร้องให้คนอื่นช่วยอยู่ร่ำไป

   คำแปล    ให้สำรวจความบกพร่องของตนเอง พัฒนาตนเอง อย่าสนใจหรือโทษตำหนิวิพากษ์วิจารณ์คนอื่น   พยายามช่วยตนเองให้ได้ก่อน อย่าไปหวังแต่จะไปพึ่งพาคนอื่นให้มาช่วยเหลือตนอยู่ตลอดเวลา  คือสอนให้เป็นคนรู้จักพึ่งตนเอง ขยันหมั่นเพียร  อย่าโทษคนอื่นเขา อย่าไปหวังแต่จะพื่งพาให้คนอื่นมาช่วยโดยที่ไม่ช่วยเองเลยในการแก้ไขปัญหาต่างๆ ให้ยึดว่า ตนเองเป็นที่พึ่งที่ดีที่สุด โดยไม่ต้องพึ่งพาคนอื่น เพราะคนอื่นเขาก็มีปัญหาของเขาเช่นกัน

ภาษาอีสาน     ให้เอาควมฮู้ หากินทางชอบ   ควมฮู้มีอยู่แล้ว    กินได้ชั่วชีวัง พุ้นเด

ภาษากลาง      ให้ความรู้คิดในการทำมาหากินในทางที่ถูกต้องชอบธรรม  ความรู้มีอยู่ในตัวแล้วจะสามารถนำไปใช้ได้ตลอดชีวิต

   คำแปล   ให้ใช้วิชาความรู้ที่มีอยู่ใช้ในการำรงชีวิตในทางที่ชอบธรรม อย่าไปเบียดเบียนคนอื่นให้ได้รับความเดือดร้อน  วิชาความรู้เป็นสิ่งที่มีค่ากว่าสิ่งใด ถ้าหากมีความรู้สามารถนำมาประยุกต์ใช้ได้ตลอดชีวิต  คือ สอนให้เป็นคนนำวิชาความรู้ที่ได้เรียนมาใช้มรทางที่ถูกต้อง  ให้ขยันหมั่นเพียรเรียนรู้อยู้ตลอเวลาเพราะวิชาความรู้ไม่มีใครเอาจากเราไปได้ หากมีความรู้ก็สามารถที่จะนำมาใช้ในการพัฒนาคุณภาพชีวิตได้ชั่วชีวิตของตนเลยทีเดียว คือ ปัญญามีค่ากว่าทรัพย์

ผะหญาสุภาษิต

ภาษาอีสาน          กินข้าวโต  อย่าโสความเพิ่น

ภาษากลาง        กินข้าวของตนเอง อย่าไปพูดหรือถกเถียงเรื่องของคนอื่น

ความหมาย        สอนให้เป็นคนรู้ว่าอะไรจำเป็น อะไรเป็นประโยชน์ ให้มีเหตุมีผล เปรียบเหมือนกินข้าวของตนเอง แล้วนำเรื่องของคนอื่นมาพูดมาถกเถียงจนเกิดความขัดแย้งในวงสนทนา  หรือไปนินทาว่าร้ายคนอื่นมันไม่มีประโยชน์สำหรับตนเอง ไม่ใช่เรื่องให้สนใจในการดำรงชีวิตของตนก็เพียงพอแล้ว

ภาษาอีสาน          กินหลายท้องแตก  แบกหลายหลังหัก

ภาษากลาง         กินมากเกินไปท้องรับไม่ไหวท้องก็จะแตก  แบกข้าวของมากเกินกำลังตนหลังก็จะหัก

ความหมาย         การจะกระทำสิ่งใดอะไรให้รู้จักการประมาณตนเองว่าตนมีความรู้ ความชำนาญ อย่ากระทำให้เกินกำลังของตนเอง หากกระทำแล้วจะทำให้เกิดเป็นโทษขึ้นได้      

ภาษาอีสาน        กินบ่ซ่างกินเป็นหนี้   ตดบ่ซ่างตดขี้ออกนำ

ภาษากลาง       กินไม่รู้จักประมาณเป็นหนี้    ผายลมไม่ระมัดระวังอุจจาระก็จะออกมาด้วย

ความหมาย        ให้รู้จักการประมาณในการกิน การใช้จ่าย ต้องคำนึงถึงหลักการเหตุผล ประโยชน์ ความจำเป็น

                              หากไม่ประมาณตนก็จะทำให้ตนเกิดความเดือดร้อนขึ้นได้    

ภาษาอีสาน          กินมำมำ  บ่คำเบิ่งท้อง

ภาษากลาง         เอาแต่กิน  ไม่ได้คำนึงถึงท้องของตน

ความหมาย         จะทำสิ่งใดให้คำนึงถึงกฎเกณฑ์ ข้อบังคับ ระเบียบวินัย จารีตประเพณี  ความเหมาะสมก่อนจึง

                                จะได้รับประโยชน์

ภาษาอีสาน       กินช้างกะบ่เหลือ   กินเสือกะบ่อิ่ม

ภาษากลาง       กินช้างก็ไม่เหลือ   กินเสือก็ไม่อิ่ม     

ความหมาย      ให้จักประมาณตนในการกิน  อย่าเป็นคนที่โลภมาก  จะทำให้ตนเองเกิดความเดือดร้อน

ภาษาอีสาน        กินพวมฮ้อน   ฟ้อนพวมเมา

ภาษากลาง        กินขณะกำลังร้อน  รำในขณะที่กำลังเมา

ความหมาย        ให้เป็นคนที่ตรงต่อเวลา ไม่เป็นคนพลัดวันประกันพรุ่ง ต้องทำในขณะนั้น ให้รู้จักกาลเวลา

                             หากปล่อยเอาไว้จะทำให้ล่าช้า สายเกินไปจนไม่สามารถแก้ไขได้

ภาษาอีสาน         ทุกข์ให้เลี้ยง  ปากเกลี้ยงให้ไหล่หนี

ภาษากลาง        คนที่ตกทุกข์ได้ยากให้นำมาเลี้ยงไว้หรือให้การสนับสนุน   ถ้าดีแต่พูด ประสบสอพลออย่าได้

                             เลี้ยงให้รีบหลีกหนีหรือไล่หนีไปให้ไกล

ความหมาย        ให้รู้จักเลือกอุปการะดูแลคน ถ้าคนที่ยากจนแต่มีความขยันขันแข็งจริงใจ ให้อุปการะเลี้ยงดูเอาไว้ แต่หากคนที่ประสบสอพลอ ขี้กียจ ไม่มีความเคารพนบน้อม ดีแต่พูดไปวันๆให้รีบไล่หนีไปห่างๆอย่าสนับสนุนอุปการะ สักวันจะนำความเดือดร้อนมาให้ได้

ภาษาอีสาน         ทุกข์บ่มีเสื้อผ้าฝาเฮือนดีพอหลี้อยู่    ทุกข์บ่ข้าวอยู่ท้องสิมนอนหลี้อยู่จั่งได๋

ภาษากลาง         ทุกข์ไม่เสื้อผ้าหากฝาผนังบ้านดีหรือพอมีก็สามารถหลบบังความอายไว้ได้   ถ้าทุกข์ไม่มีอะไร

                              จะกินไม่รู้จะนอนหลบอยู่ได้อย่างไร มันทุกข์ทรมานมาก

ความหมาย          ให้รู้จักลำดับความสำคัญในการดำรงชีวิต ว่าควรให้ความสำคัญอะไรก่อน จะใช้จ่ายในสิ่งใดก่อนหลัง   ให้เปรียบเทียบความสำคัญ ความเป็นก่อนหลังอย่างมีเหตุผล เช่น หากยากจนไม่มีเสื้อผ้าก็พอจะหลบอยู่ในบ้านได้ แต่หากเกิดทุกข์ยากลำบากไม่มีข้าวที่จะกินจะนอนหรือหลบอยู่ก็ไม่ได้เพราะความหิวมันจะหลบหลีกไม่ได้ ควรจะเตรียมในเรื่องอาหารการกินให้รอดพ้นก่อนเรื่องอื่นๆ เสื้อผ้าหากไม่สวมใส่ก้ไม่เดือดเท้าใด ใช้เท่าทีมีหรือหลบอยู่ในบ้านก็ยังได้.

ภาษาอีสาน            มีเงินหว่าได้    มีไม้เฮ็ดเฮือนงาม

ภาษากลาง           มีเงินมีทองจะพูดจะทำอะไรก็ได้   ถ้ามีไม้ก็สามารถจะทำบ้านหลังโตสวยงามได้

ความหมาย          ให้รู้จักวางแผนหาเงินหาทองเพราะคนมีเงินจะพูดจะคิดหรือจะทำอะไรก็สะดวก ไม่มีใครว่า หรืคราจำเป็นก็สามรถนำมาใช้ได้ทันที   เหมือนกับหากมีไม้มากๆก็สามารถจะนำปลูกสร้างบ้านเรือนให้สวยงามได้  คือให้รู้จักหารู้จักเก็บและรู้จักการใช้จ่าย เพื่อไม่ให้ตนลำบาก

ภาษาอีสาน            ความสุข    6  อย่าง     สุขมีข้าวกิน     สุขมีดินอยู่     สุขมีคู่นอน   สุขมีเงินคำใส่เต็มไถ่

                               สุขมีเฮือนใหญ่ มุงแป้นกระดาน  สุขมีลูกหลานมานั่งเฝ้า

ภาษากลาง       ความสุขมี 6 ประการ คือ  สุขเพราะมีข้าวกิน  สุขเพราะมีที่อยู่อาศัยเป็นผืนดินของตน  สุขเพราะมีคู่ครอง  สุขเพราะมีเงินมีทองพอใช้จ่ายพอจ่ายและได้มีเงินเก็บยามฉุกเฉินหรือต้องการสิ่งใดๆ สุขเพราะมีบ้านหลังใหญ่สวยงาม มั่นคงไว้คอยต้อนรับเพื่อนฝูงญาติพี่น้อง   สุขเพราะมีลกมีหลานมาเยี่ยมมาเยือนและเฝ้าดูแลยามเจ็บป่วย

ความหมาย       .ให้รู้จักเตรียมตัวให้พร้อมทรัพย์สินมีคุณงามความดี ให้พร้อมใน 6 ประการ ในเรื่องปัจจัยสี่อย่าให้ขาด  เป็นคนที่มีคุณค่าเป็นที่เรพนับถือของเหล่าลูกหลาน

ภาษาอีสาน              อยากทุกข์ให้เป็นนายคน   อยากสาละวนให้เอาเมียน้อย   อยากให้เขาป้อยให้ขี่ไส่หนทาง

ภาษากลาง            อยากทุกข์ให้เป็นหัวหน้างาน  อยากวุ่นวายให้ไปเอาภรรยาน้อย  อยากให้คนบ่นก่นด่าให้ไปอุจจาระใส่ถนน

ความหมาย         ให้รู้จักสภาพของตนเอง  อย่าหาความเดือดร้อนให้กับตนเอง   เป็นเจ้านายไม่ใช่เรื่องสนุกต้องเอาใจใส่ในการบริหารงานลำบาก ต้องควบคุมดูแลการทำงานของลูกน้องซึ่งมาแต่ละทิศละทางความคิดแตกต่างกันทำให้เป็นทุกข์  หากไม่เอาภรรยาน้อยก็จะทำให้ครอบครัววุ่นวายต้องแก้ไขปัญหาอยู่ร่ำไป  ถ้าไปอุจจาระใส่ถนนหนทางหรือทำเรื่องที่ไม่ดีไม่ถูกทำนองคลองธรรม ไม่เป็นไปตามขนบธรรมเนียมประเพณีก็จะได้รับคำตำหนิหรือถูกโจมดี

ภาษาอีสาน                อยากจนให้ขี้ถี่    อยากมีให้เฮ็ดทาน

ภาษากลาง              อยากยากจนให้เป็นคนตระหนี่    อยากมั่งมีให้รู้จักแบ่งปันให้ทาน

ความหมาย       .สอนให้เป็นคนรู้จักโอบอ้อมอารี อย่าเป็นตระหนี่ถี่เหนียว  เป็นคนเห็นแก่ตัวจะเป็นคนที่ไม่มีเพื่อนฝูงเวลาเกิดอะไรขึ้นก็จะไม่ได้รับความเหลือกลายเป็นคนยากจนไป แม้จะมีเงินทองมากล้นก็ไม่มีความสุข  อยากมั่งมีให้แบ่งปันคนอื่น ซึ่งจะทำให้มีเพื่อนฝูงมาก มีญาติพี่น้องพอตกทุกข์ได้ยากเพื่อนฝูงญาติพี่น้องก็จะช่วยเหลือเหมือนกับตนเคยให้เคยช่วยเหลือ แม้จะไม่มีเงินมากแต่ก็ร่ำรวยเพื่อนฝูงญาติมิตร

ภาษาอีสาน       อยากมีหลายมันไฮ้    อยากได้หลายมันตาย

ภาษากลาง       อยากทั่งมีเงินทองมากไปทำให้ตนได้รับความลำบาก   หากอยากมากเกินไปก็จะทำให้ตนเองตายได้

ความหมาย       ให้รู้จักการประมาณตนเองว่าสิ่งใดเหมาะสม สิ่งใดควรทำไม่ใช่ทำอะไรก็ให้มากเกินไป อาทิ คนที่อยากร่ำรวยเงินก็ไม่มีความสุขไม่มีแม้เวลาจะพักผ่อน ก็เลยกลายเป็นไม่มีความสุขไป ต้องรู้จักความเพียงพอ รู้จักอดทนละความโลภออกบ้างอย่าให้มากเกินไปไม่เกิดประโยชน์ อาจจะทำให้ตนเดือดร้อนมากกว่าจะเป็นสุข