ภาษิตโบราณอีสาน

คัดจากหนังสือ วิเคราะห์ “ ภาษิตโบราณ อีสาน”

(ฉบับ 3 ภาษา  อีสาน ไทยกลาง  เขมร) วีรพงษ์ ศรีพุทธรินทร์ และ อุทิศ ผาสุขมูล

หมวดการกิน

ภาษาอีสาน   “กินเข่าโต  อย่าโสควมเผิ่น”    ภาษาไทยกลาง    “อย่าสนใจเรื่องของคนอื่นเขา”

ภาษาอีสาน   “กินหลายท้องแตก  แบกหลายหลังหัก”  ภาษาไทยกลาง  “ให้รู้จักประมาณในการงานและการกิน”

ภาฟาอีสาน  “กินบ่ช่างกินเป็นหนี้  ตดบ่ซ่งตดขี้ออกนำ”  ภาษาไทยกลาง  “กินเกินตัวก่อหนี้  วางตัวไม่ดีลำบากนาน”

ภาษาอีสาน “กินสมอยาก  ปากสมเคียด”   ภาษไทยกลาง “กินได้ดังใจคิด พุดผิดได้ดังใจแค้น”

ภาษาอีสาน “กินเข่าผี อยู่นำผี ฟังควมผี”    ภาษาไทยกลาง “กินอยู่กับใคร เชื่อใจคนนั้น”

ภาษาอีสาน “กินมำมำบ่คำเบิ่งท้อง”  ภาษาไทยกลาง “กินให้พอเหมาะพอดี” (กินเอาๆ ไม่เขย่าดูท้อง)

ภาษาอีสาน “กินแมงวัน บ่เบื่อ”  ภาษาไทยกลาง “คนสอพลอ  ทำได้ทุกอย่าง”

ภาษาอีสาน “กินผู่เดียว บ่ปันหมู่  งูเขียวเกี้ยว”  ภาษาไทยกลาง  “กินแตตัว ไม่เผื่อถึงเพื่อนเคราะห์จะเยือนถึงตน”

ภาษาอีสาน  “กินซ่างบ่เหลือ กินเสือบ่อิ่ม”  ภาษาไทยกลาง  “ช้างไม่ให้เหลือ  เสือไม่ให้เศษ”

ภาษาอีสาน “กินได้ไส้ยาว”   ภาษาไทยกลาง “กินมาก คร้านมาก”

หมวดทุกข์สุข

ภาษาอีสาน  “คาดทุกข์บ่ห่อนมี คาดมีบ่ห่อนไฮ่ คาดได้บ่ห่อนเสีย  คาดเป็นผัวเมียบ่ห่อนฮ้าง

ภาษาไทยกลาง “ ความทุกข์ความสุข การได้มาเสียไป  การครองชีวิตคู่ ขึ้นอยู่กับจังหวะและโอกาส”

ความยากลำบาก  8 ประการ คือ

   1.ถากไม่   ขวนบ่เข่านี่กะยาก      ภาษาไทยกลาง  “ขวานทื่อ ถากไม้ไม่เข้านี่ก็ลำบาก”

   2.ลูกหลานบ่มีเข่ากินนี่กะยาก    ภาไทยกลาง “ลูกหลานมาก อดอยากไม่มีจะกิน”

   3.ตายบ่มีญาติ พี่น้องหามไปถิ่มนี่กะยาก  ภาษาไทยกลาง “ไร้ญาติขาดมิตร ตายแล้วเขาทิ้งก็ลำบาก”

   4.ตอกหลิ่มใส่ลายขัดนี่กะยาก   ภาษาไทยกลาง “ตอกลิ่มไม้ลายขัดนี่ก็ยาก”

   5.ไปวัดนิมนต์เจ้าหัวบ่อยู่นี่กะยาก  ภาษาไทยกลาง “ไปนิมนต์พระ เจ้าอาวาสไม่อยู่ก็ลำบาก”

   6.ไต่ขัวไม้ลำเดียวนี่กะยาก   ภาษาไทยกลาง “ไต่สะพานไม้ลำเดียวนี่ก็ลำบาก”

   7.เทียวทางไกบ่มีหมู่นี่กะยาก  ภาษาไทยกลาง “เดินทางไกลไร้เพื่อนก็ลำบาก”

   8.ป้องไก่เถื่อนในดงนี่กะยาก  ภาษาไทยกลาง “จับไก่ป่ากลางดงนี่ก็ยาก”

ภาษาอีสาน “ทุกข์ให้เลี้ยง ปากเกี้ยงให้ไล่หนี”  ภาษาไทยกลาง “จงสงเคราะหื๕นจน อย่าสงเคราะห์คนดีแต่พูด”

ภาษาอีสาน “คนทุกข์ใซ่ของดี คนมีใซ่ของขาด”   ภาษาไทยกลาง “คนจนชอบอาดมั่งอวดมี (คนดีเดินตรอก ขี้ครอกเดินถนน)ไ

ภาษาอีสาน  “เห็นเขาทุกข์อย่าทาน  เห็นเขามานอย่าท่วง” ภาษาไทยกลาง  “คนผิดอย่าซ้ำ คนรำอย่าติง”

ภาษาอีสาน “ ทุกข็เผิ่นบ่ว่าดี มีเผิ่นจั่งหว่าพี่น้อง”  ภาษาไทยกลาง “จนเขาไม่ว่าดี มั่งมีจึงนับว่าญาติ (มีเงินเขานับเป็นน้อง มีทองเขานับเป็นพี่)

หมวดตน

ภาษาอีสาน “คึดต่อพี่เป็นฮิบฮี่  คึดต่อน้องเป็นล้องค้อง  คึดต่อโต เป็นโปโพพ้นเพิ่น” 

ภาษาไทยกลาง “พึ่งญาติพี่น้อง ไม่เหมือนพี่งตนเอง”

ภาษาอีสาน “คึดต่อน้ำบ่หน่า  ดีฮ้ายส่องบ่เห็น”  ภาษาไทยกลาง “อย่าหวังน้ำบ่หน้า ทั้งๆที่ยังไม่เห็น”

ภาษาอีสาน “ผ่าบ่ขาดอย่าอยากนุ่งผ่าลาย เมียบ่ทันตายอย่าอยากได้เมียใหม่”

ภาษาไทยกลาง  “จงพอใจในสิ่งที่ตนมีอยู่”

ภาษาอีสาน “เพิ่นซังโต อย่าโงซังตอบ”   ภาษาไทยกลาง  “ คนชัง อย่าชังตอบ”

หมวดคน

ภาษาอีสาน “คนหลักค้าไก้ คนใบ้ค้าไก”   ภาษาไทยกลาง “คนมีหลัก(มีความรู้)หากินใกล้บ้าน  คนใบ้(ไม่มีความรู้)หากินไกลบ้าน”

ภาษาอีสาน “คนต่างคน ขนก้นต่างกัน”  ภาษาไทยกลาง “ ต่างคนต่างความคิด  คนแต่ละคน ปวดท้องขี่ความคิดต่างกัน”

ภาษาอีสาน “คนต่างบ้าน ว่านต่างสวน”  ภาษาไทยกลาง “คนต่างบ้าน ประเพณีก็แตกต่างกัน”

ภาษาอีสาน “คนดีบ้านนอก บ่ท่อกอกซอกในเมือง”  ภาษาไทยกลาง “คนในเมืองมีโอกาสเรียนรู้ดีกว่าคนบ้านนอก   (ผู้ดีบ้านนอก ไม่เท่าผู้เดินตรอกในเมือง)”

หมวดการงาน

ภาษาอีสาน “กำขี่ดีกั่วกำตด”   ภาษาไทยกลาง “ได้น้อย ดีกว่าไม่ได้เลย”

ภาษาอีสาน  “ใก้สิได้นั่งเมืองปวดท้องขี่”  ภาษาไทยกลาง  “ไม่มีวามสนา จะไม่ได้สิ่งที่ปรารถนา”  “จวนจะสมหวัง แล้วมีอันเป็นไป”

ภาษาอีสาน “งานหลวงบ่ขาด  งานราษฎร์บ่ไล”  ภาษาไทยกลาง “งานหลวงไม่ขาด งานราษฎร์ไม่เสีย” “ทำงานเสมอต้นเสมอปลาย”